ԱՄՆ հերթական նահանգն ընդունեց Հայոց Ցեղասպանությունը: Ի՞նչ են մեզ տալու այս ճանաչումները և արդյո՞ք իրավական դաշտում այս տարիների ընթացքում հայկական կողմը կարողացավ իր դիրքերն ամրապնդել այնպես, որ դրանք բավարար լինեն Թուրքիայի քաղաքական օրակարգում հայկական պահանջատիրության հարցը մտցնելու համար: Այս ու այլ հարցերի վերաբերյալ ԼՈւՐԵՐ.com-ը զրուցեց քաղաքագետ Հայկ Մարտիրոսյանի հետ:
-Պարո՛ն, Մարտիրոսյան, ԱՄՆ Ինդիանա նահանգը ևս ընդունեց Հայոց Ցեղասպանությունը: Ինդիանան դարձավ ամերիկյան 48-րդ նահանգը, որը ճանաչեց ցեղասպանությունը: Ի՞նչ է այս ճանաչումը մեզ տալու:
-Ոչինչ: Եթե անգամ նախավերջին և վերջին նահանգները նույնպես ճանաչեն՝ դա ոչինչ չի նշանակում: Ընդամենը հայերի սիրած ու իրականում ոչ մի ծանրակշիռ արժեք չունեցող «բարոյական հաղթանակներից» մեկը կլինի: Նահանգները լոկալ իրավասություն ունեն և դաշնային առումով՝ Միացյալ Նահանգների կառավարությունը պաշտոնապես չի ճանաչում և չի ճանաչելու Հայոց ցեղասպանությունը: Ցեղասպանությունը ճանաչված է: Ճանաչումը միշտ չէ, որ օրենսդրական կամ գործադիր ակտերով է լինում: Շոայի և Ռուանդայի դեպքերը լավ օրինակներ են:
-Արդյո՞ք ժամանակը չէ, որ հայությունը, ճանաչումից զատ՝ նաև սեղանին դնի պահանջատիրության հարցը և խնդիրը քննի իրավական դաշտում:
-Միանշանակ: Բայց այսօրվա Հայստանն ու սփյուռքը դա չեն անի: Ցեղասպանության խնդիրը դարձել է այս ազգին միավորող միակ հարցը, որ Հայաստանի իշխանության համար խաղաթուղթ է՝ հայրենասիրական ջանքեր ցուցադրելու առումով, իսկ սփյուռքի համար՝ փորված հունով ընթացող մի գետ, որտեղ հարմար է լողանալը և որից դուրս գալ ու այլ՝ այլևս առավել կարևոր թեմաներ հետապնդել սփյուռքը չի ուզում և անգամ չի էլ մտածում: Հարմարավետ է շատ այդ տարածքը հայ «ազգասերների» համար: Բողոքի ցույցերն արդեն հաստատված օրակարգով կրկնվում են տասնամյակներ, անելիքների շրջանակը հստակ է, թեման՝ հարմարավետ: Ինչ վերաբերում է պահանջատիրությանը՝ ապա դա շատ ավելի կարևոր և առաջնային խնդիր է: Բայց ինչպե՞ս ենք գնալու այդ ուղով, երբ պահանջատիրության հարցով միայն մեկ միջազգային մակարդակի մասնագետ և զբաղվող ունենք՝ դեսպան Արա Պապյանը, ով վաղուց ո՛չ դեսպան է, ո՛չ էլ իշխանությունը նրան ականջալուր է լինում: Փորձեք հայկական հարցին այս կամ այն կերպ առնչվող՝ քսաներորդ դարի միջազգային պայմանագրերի մեկ այլ բարձրակարգ մասնագետ գտնել, որ բնագրերն է ուսումնասիրել և կոնցեպտուալ տեսլական ու ճանապարհային քարտեզ ունի, չեք գտնի: Իսկ ի՞նչ է անում սփյուռքը և առավել ևս՝ Հայաստանը, որի պարտավորությունն է զբաղվել այդ խնդրով, ոչ թե այն սփյուռքի ուսերին դնել: Ոչինչ: Բացարձակապես ոչինչ: Եթե հայրենասիրական երգերով ու Արարատի տեսարանով բնակարան գնելով հնարավոր լիներ երկիր ստանալ՝ հիմա աշխարհը հայերինը կլիներ:
-Ինչպե՞ս կարող ենք մեր հողերը ետ բերել, այս ճանաչումները կնպաստե՞ն այդ գործընթացին: Թուրք-ամերիկյան քաղաքական և տնտեսական շահերն արդյո՞ք լուրջ խոչընդոտ չեն այս հարցում:
-Ինչ-որ առումով՝ այո՛: Բայց, եթե մեկին թվում է, թե, եթե ամբողջ աշխարհը միաբերան և անվերապահ ճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը, ապա հայերը հետ կստանան իրենց կորսված հայրենիքը՝ ապա դա ինքնախաբեություն է: Թուրք-ամերիկյան հարաբերություններն էլ դրա հետ որևէ կապ չունեն: Այլ խնդիր է, որ պատմական հարմար պահի՝ ճանաչված կամ ճիշտ ձևակերպված պահանջատիրական օրակարգով հնարավոր կլինի ապահովել իրավական պատրվակն ու հիմքերը՝ կորսված հայրենիքը վերագտնելու առումով: Եվ դա միայն այն պարագայում, երբ այդ հողերն օկուպացնող երկու պետությունները լուրջ մետամորֆոզների փուլով անցնեն: Թեև, եթե անկեղծ լինեմ, ինձ չի թվում, որ այլևս այս ժողովուրդը կկարողանա պահպանել անգամ իր հայրենիքի վերջին ծվենը, որ հիմա Հայաստանի Հանրապետություն է կոչվում… Ուր մնաց՝ Արևմտյան Հայաստան ստանալ: Թուրքերը մեզ պատրա՞ստ են հողեր տալու, սա երազանք չէ՞: Աշխարհում ոչ ոք ոչ ոքի հողեր չի տալիս: Եվ ոչ ոք ոչ ոքի պատրաստ չէ տարածքներ զիջել: Բացի հայերից, իհարկե: Թուրքերը հողահավաք ժողովուրդ են: Նվաճումների անհագուրդ պահանջը թուրքական գենոկոդի անքակտելի մասն է: Դա այսօր էլ հստակ երևում է: Մինչդեռ Հայաստանում դա ոչ միայն չեն հասկանում կամ հրաժարվում են հասկանալ, այլև՝ խոսում են «ցավոտ» փոխզիջումների մասին: Փոխզիջումներն այսպիսի դեպքերում այնպիսի ցավային շոկ են առաջացնելու, որ մահն անխուսափելի է լինելու: Կարծում եմ՝ այսօր ամենաառաջնային խնդիրն անգամ ոչ թե պահանջատիրության հարցն է, այլև՝ եղածը չհանձնելու հրամայականը: Մենք պատմական հայկական կարևորագույն տարածքներ ենք ազատագրել, մեր հայրենիքի՝ մեզ համար կենսական, շատ ավելի կենսական, քան՝ բացի սիմվոլիկից, որևէ նշանակություն չունեցող Արարատ սարը, և պատրաստվում ենք Արցախի անհեթեթ անկախության ճանաչման դիմաց դրանք հանձնել թշնամուն: Ի՞նչ պահանջատիրության մասին է խոսքը, երբ եղածը «ցավալի» փոխզիջումներով նվիրաբերելու մասին է խոսվում: Այսինքն՝ հանձնենք մեր պատմական տարածքները, որոնք արյամբ հազիվ ազատագրել ենք, որոնք այսօր առարկայնորեն մերն են և որոնք այսօր և վաղը միակ երաշխավորն են Երևանի անվտանգության ու փոխարենը պահանջենք այն, ինչ կամովին մեզ ոչ ոք չի տալու և որն անհնար է այսօր ազատագրե՞լ: Պետք է անլուրջ անուրջներից իրականություն վերադառնալ և պայքարել այսօրվա կենսական խնդիրների շուրջ՝ միաժամանակ, իհարկե, վառ և արթուն պահելով հեռահար պահանջատիրության խնդիրը:
-Հայ դատի, հայկական լոբբիի աշխատանքն ինչպե՞ս կգնահատեք:
Պետք է աշխատանք լինի, որ գնահատական լինի: Հայկական լոբբիներն այլևս հիշողություն են: Իրականում դրանք ջլատված, ֆինանսներից զրկված կազմակերպություններ են՝ հնացած և սպառված օրակարգերով: Այսօր կարևորագույն խնդիրը Հայաստանի և Ադրբեջանի հակամարտությունն է ու առաջիկա պատերազմը, որն անխուսափելի է և որն օըստօրե ավելի է մոտենում: Այս ուղղությամբ պետք է միասնականորեն աշխատի հայ ժողովուրդը: Սփյուռքն այնքան իներտ է և խուլ ու թույլ, որ այս մասին անգամ չի էլ մտածում, իսկ Հայաստանում՝ Հայաստանում դարձյալ ամեն բան խոր թմբիրի մեջ է: Այնպես՝ ինչպես ապրիլի նախօրեին էր …
Հարցազրույցն՝ Աղավնի Սուքիասյանի
