«Փաստ» օրաթերթը գրում է.
Մեր երկրում կառավարման ճգնաժամի մասին դիտարկումներն ավելի հաճախակի են հնչում: Ոլորտային բազմաթիվ խնդիրներ, տարբեր ոլորտներում ի հայտ եկող նոր մարտահրավերներ, անկայուն տարածաշրջան: Այս ամենի ֆոնին շատերի համար է տարակուսելի է, որ, օրինակ՝ Նիկոլ Փաշինյանը մեկ ամսով արձակուրդում է լինելու, այլ պաշտոնյաներ ևս: Ոմանք կասեն՝ մարդը հանգստի իրավունք ունի. այո՝ ունի, բայց դա ևս պետք է համակարգված լինի: Հանրային կառավարման փորձագետ Սիրանուշ Սերոբյանի հետ զրույցում անդրադարձել ենք կառավարման ճգնաժամին և դրա դրսևորումներին, զրուցել կոռուպցիայի և կառավարման համակարգի փոխկապակցվածության մասին: Նա նշում է՝ կառավարման համակարգում ճգնաժամն իրականացվում է կառավարման օղակում առկա պետական գործիչների թեթև ձեռքով:
«Ինձ թվում է, որ 6-7 տարի է, ինչ իրենք հանգստի մեջ են: Եթե պետական կառավարման համակարգում լուրջ փոփոխություններ տեղի չեն ունեցել, միայն ազգանունների, անվանումների փոփոխություն է տեղի ունեցել անձնային առումով, եթե պետական կառավարման համակարգում կոռուպցիոն ռիսկերը չեն նվազեցվել, եթե պետական կառավարման համակարգում X ռազմավարությունը միայն անվամբ է փոխվել Y ռազմավարության, երբ մեր պետական կառավարման համակարգում այրերը ոչ թե ժողովրդին, պետական կառավարման համակարգին, այլ ներկուսակցական շահերին, կուսակցությանը և կուսակցության ղեկավարին են ծառայում, ապա այս ամենն իրար գումարվում է ու պետական համակարգում, կառավարման օրակարգում հանգեցնում է ճգնաժամային իրավիճակի: Պետական այրերը միաժամանակ են մեկնում արձակուրդ և երկար ժամանակով: Կասեի, որ կարող են գնալ ու էլ հետ չգալ: Դա ավելի լավ կանդրադառնա մեր կառավարման համակարգի վրա, քան իրենց ներկայությունը:
Իրենց գոյությունն ավելի է վատթարացնում մեր երկրի վիճակը, քան իրենց չլինելիությունը: Ավելի լավ է երկիրը գլուխ, ղեկավար չունենա, քան ունենա նմանատիպ անողնաշար ղեկավար ու նմանատիպ կադրեր, որոնք որևէ կերպ չեն նպաստում մեր երկրի ո՛չ զարգացմանը, ո՛չ մեր երկրի գոյության ապահովմանը: Դարեր շարունակ պետականություն չենք ունեցել, եկեղեցին է պետականությամբ զբաղվել, հիմա չունենք պետություն, չունենք ղեկավար անձ, մյուս կողմից՝ հնարավորություն չեն ընձեռում այն գործիչներին, որոնք կարող են մեզ ճգնաժամից հանել: Այսօր այս ճգնաժամային կառավարման օրակարգը պետք է տանենք դեպի ազգապահպանման գործընթացի, որովհետև այսօր, որպես ազգ, պետություն, գոյություն-չգոյության մեջ ենք գտնվում: Չգիտենք՝ այսօր, որպես պետություն, Հայաստանի Հանրապետությունը կա՞, թե՞ ուղղակի անձերի կույտ է, մարդկանց համախմբում, որովհետև այսօր պետության դեմք, խորհրդանիշ չունենք, միջազգային հարթակներում՝ ևս: Այսօր ծաղրի առարկա ենք բոլոր առումներով: Պետական կառավարման համակարգի այրերը ծաղրում են մեր պետականությունը մինչև վերջ, նվաստացնում են մեր արժանապատվությունը մինչև վերջ: Մարդկանց պահում են վախի, անապահովության, անհավատության շրջանակներում: Կամ իրենց տված ապագան. ավելի լավ է ազգը չունենա ապագա, քան ունենա նմանատիպ ապագա»,-Փաստի» հետ զրույցում ասում է Սերոբյանը:
Կառավարման ճգնաժամի մասին է բարձրաձայնվում քաղաքական, տնտեսական, անվտանգային համակարգերում, անմասն չեն մնում մարդկանց առօրյա կյանքի ընթացքը ապահովող գործոնները՝ ճանապարհներ, ջրի որակ, շինարարություն և այլն: Թվում է՝ երկիրն ինքնահոսի է թողնված և դիմադրում է ինչ-որ անհատների ու օղակների շնորհիվ, ինչը հավերժ տևել չի կարող:
«Պետական կառավարման համակարգում և՛ իշխանական, և՛ ընդդիմադիր կողմերը ձեռքները լվացել են պրոցեսներից: Հանրությունն ապակողմնորոշված է, թե ի՞նչ պետք է անի: Եթե չկա ղեկավարման ինչ-որ սիստեմ, չկա պայքարի օրակարգ, չկա ճգնաժամային կառավարման օրակարգ, չկա պետականության զարգացման օրակարգ ու տեսլական, ապա քաղաքացիների ինքնառեալիզացման մակարդակն այնպիսին չէ, որ ձևավորեն ինքնաբուխ շարժում, դրա հիման վրա պետական զարգացման օրակարգ ստեղծեն, և շարժվենք առաջ: Քանի որ չունենք նմանատիպ անհատներ, այս ինքնահոսն այնքան ժամանակ կտևի, մինչև կուսակցական կամ ապակուսակցական, միջազգային կամ դրսի ուժերից ինչ-որ մեկը որոշակի ներդրում կատարի, ձևավորվի այդ շարժումը, կամ իքս կառույց իր ձեռքը վերցնի և՛ իշխանական, և՛ ընդդիմադիր, և՛ ապաքաղաքական, և՛ քաղաքական դեմքերին, որոնք ի զորու են փոփոխություններ անել: Այս դադարը չի կարող երկար ժամանակ շարունակվել, այն տանում է ճգնաժամի խորացման:
Ունենք անապահովության զգացում, մարդիկ տարբեր ձևեր են գտնում դրանից դուրս գալու համար: Մեկն արտագաղթում է, մյուսն իր մասնագիտական որակներն է ակտիվացնում և արտերկրում է փնտրում կրթություն ու աշխատանք ունենալու տարբերակ, մեկն անտարբեր է, ջայլամի քաղաքականություն է վարում, ինչ լինելու է, թող լինի, մեկ ուրիշն էլ մտածում է, որ սա իր հայրենիքն է, որի համար մարդիկ արյուն են թափել, պետք է պայքարել և հաջողության հասնել: Բայց եթե ամեն ինչը կիսատ-պռատ է, մարդկանց հույս են տալիս, պայքար նախաձեռնում, հետո այդ հույսը մարում է, մոտիվացիա ենք տալիս, հետո հույսը կոտրում ենք, այդ դեպքում շատ դժվար է վերականգնվել: Պատերազմի, տարածքների կորստի, մարդկային ռեսուրսների, հերոսների կորստի արդյունքում, ճգնաժամային այս բոլոր իրավիճակներում դեռ չի ձևավորվել ազգային այն օրակարգը, որի հիման վրա պետք է տեղի ունենա անցնցում իշխանափոխություն, և դրա հիման վրա էլ տեղի ունենա ազգային զարթոնք»,-նշում է մեր զրուցակիցը:
2018 թ.-ին Նիկոլ Փաշինյանի՝ իշխանության գալու հիմնական պատճառներից մեկը նրա՝ կոռուպցիայի դեմ պայքարելու խոստումն էր: Թե վեց տարի անց ինչպիսի պատկեր ունենք կոռուպցիայի կանխարգելման կամ ծավալների պակասեցման առումով, կփաստեն տարբեր պաշտոնյաներին վերաբերող հրապարակումները, մեկ անձից կատարվող պետական գնումները, ընդ որում՝ այդ «մեկ անձինք», չգիտես, թե ինչ զուգադիպությամբ, իշխանության ներկայացուցիչների ընտանիքների անդամներն են կամ էլ գոնե այս կամ այն կերպ առնչվում են նրանց: «Կառավարման ճգնաժամն առաջանում է, երբ պետական պաշտոնատար անձն իր դիրքում չէ, կոմպետենտ չէ, ռազմավարական, մարտավարական գործողություններ չեն իրականացվում, կառավարման համակարգը փոփոխություններ չի իրականացնում, նոր օրենսդրական միջոցառումներ չեն իրականացվում, չի բարելավվում քաղաքացիների կյանքի որակը, սոցիալական, տնտեսական ոլորտներում որևէ դրական տեղաշարժ չի գրանցվում, կամ գրանցվում է «այլ՝ արտաքին գործոնների» հիման վրա:
Դա չի նշանակում, որ կառավարման համակարգն արդյունավետ է գործել, և այդ իքս գործոնը բարելավվել է: Այս ճգնաժամը մեկ օրվա ընթացքում չի ձևավորվում, տարիների ընթացքում պետական համակարգն ակտիվ «աշխատում» է, որպեսզի խեղաթյուրի բոլոր համակարգերի գործառույթները, սահմանափակի գործառույթները և ճնշող լծակները, և դրսևորվի միանձնյա գործողությունների շղթա, մեկ կուսակցության ձեռքում կենտրոնանա իշխանությունը: Քանի որ անգրագետ կադրերի մեծ բազա է հավաքվել, որը կոմպետենտ չէ կառավարում իրականացնելու, ճգնաժամն առաջանում է, սկսում է խորանալ, ու մինչ օրս այդ ճգնաժամն անընդհատ խորանում է: Դրան նպաստում է նաև, երբ կոռուպցիոն ռիսկերը պետական կառավարման համակարգում շատ բարձր են լինում: Չկա որևէ պետություն, որտեղ չլինեն կոռուպցիոն ռիսկեր, սկանդալներ: Որևէ երկրում չկա նախադեպ, որ ընդհանրապես վերացված է կոռուպցիան:
Տոկոսային առումներով դրա որոշակի քանակներ կան, մի երկրում բարձր է, մյուսում՝ ցածր, մի երկրում միջինի վրա է գտնվում, մի երկրում այն «արդարացված» է լինում, մի երկրում ներգրավված են լինում պաշտոնատար անձինք, կառավարման համակարգը և այլն: Մեր երկրում փորձագիտական ուսումնասիրությունները հանգել են նրան, որ պետական կառավարման համակարգում կոռուպցիոն ռիսկերը շատ ավելի բարձրացել են: Կա՛մ մեկ անձից գնում է կատարվում, կա՛մ տենդեր է հայտարարվում, իքս պետական պաշտոնատար անձի բարեկամը, կինն է հաղթում, պետական կառավարման համակարգում ներգրավված են իքս անձի բոլոր բարեկամները, նա ուր գնում է, իր բոլոր բարեկամներին տանում է: Դա էլ է կոռուպցիոն ռիսկ, դա պաշտոնական դիրքի չարաշահում է, ոչ միայն դիտարկում ենք, թե դա ինչպիսի ֆինանսական ճեղքվածքներ է առաջացնում բյուջեի վրա, այլ նաև դիտարկում ենք որպես պաշտոնական դիրքի չարաշահում՝ ԽԾԲ-ի օգտագործում: Այդ ամենը համակարգային բնույթ է կրում և հանգեցնում է ճգնաժամի խորացմանը: Այստեղ մեկ այլ հարց էլ կա՝ կոռուպցիոն ռիսկերը դրսևորվեցին, կոռուպցիոն գործողություններն իրականացվեցին, որո՞նք են պատժի մեխանիզմներն ու եղանակները:
Ձերբակալում են ինչ-որ մեկին, պահում մի քանի ժամ, ազատ արձակում: Չստացվեց, որ պատժի միջոց է կիրառվում: Կամ մեկ ամիս են ձերբակալում, հետո ազատ արձակում, արդարացնում, ասում՝ մենք էինք սխալ, կամ ինքն էր սխալ: Շոուներ են կազմակերպում, ծածկադմբոց է արվում, թեմաները փակվում են: Պետությունը կարող է մի քանի միլիարդի վնաս կրել, բայց երկամսյա կալանքից բացի պաշտոնատար անձն այլ պատասխանատվության կարող է չենթարկվել: Մեզ մոտ պատժելիության սիստեմ գոյություն չունի: Նախ՝ պետք է վերահսկման համակարգ լինի, որպեսզի կանխարգելվի կոռուպցիան, բայց եթե լինում է կոռուպցիա, պետք է պատժի մեխանիզմները գործեն, որպեսզի մյուս պաշտոնատար անձն այլևս չկրկնի այն սխալները, որոնք արվել են նախկինում: Ինչո՞ւ էին մարդիկ վստահում այս «հեղափոխությանը», որովհետև մտածում էին, որ մեր երկրում վերջապես կլինի պատժելիության մթնոլորտ, յուրաքանչյուր անձ կգիտակցի, որ իր սխալի պատճառով տուժում է կառավարման համակարգը և ժողովուրդը: Մեր երկրում կոռուպցիոն համակարգն ակտիվ աշխատում է, ինչքան էլ ներկայացնեն կոռուպցիոն շոուներ, որ այս կամ այն պետական այրը կոռուպցիոն սկանդալի մեջ է, միևնույնն է, մի քանի ամիս անց նա ազատության մեջ կլինի: Պատժելիության որևէ մեխանիզմ չի գործում»,-եզրափակում է Սիրանուշ Սերոբյանը:
ԼՈՒՍԻՆԵ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ
