Հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձանց գործունակությունը վերականգնելու, անգործունակության ժամկետները սահմանելու և վերանայելու, ինչպես նաև անգործունակների դատարան դիմելու իրավունքը կարգավորելու համար օրենսդրական փոփոխությունների անհրաժեշտություն կա. վստահեցնում են հասարակական կազմակեպությունների և կառավարության ներկայացուցիչները այսօր «Մեդիա կենտրոնում» տեղի ունեցած քննարկման ժամանակ:
«Իրավունքների պաշտպանություն առանց սահմանների» ՀԿ-ն 2014-2015 թթ-ին կատարել է հետազոտություն հոգեկան առողջության առանձնահատկությունների և դրանից բխող անձի գործունեության սահմանափակումների վերաբերյալ:
Հետազոտությունը վեր է հանել 4 հիմնական խնդիր, որոնք կապված են օրենսդրական բացերի հետ և խնդրահարույց են դառնում անգործունակ ճանաչված անձանց իրավունքների և ազատությունների իրականացման համար:
Քննարկմանը ներկա «Իրավունքների պաշտպանություն առանց սահմանների» ՀԿ-ի իրավական հարցերով փորձագետ Հասմիկ Հարությունյանը ասում է, որ առաջին խնդիրը կայանում է նրանում, որ ըստ ՀՀ «Քաղաքացիական օրենսգրքի» կարգավորումների՝ գործունակության սահմանափակումը տեղի է ունենում լրիվ չափով:
«Լրիվ անգործունակության ճանաչման ինստիտուտն օրենսդրական դաշտում պետք է փոփոխվի, քանի որ յուրաքանչյուր հոգեկան խանգարման դեպքում չէ, որ անձը պետք է իր գործունակությունն ամբողջությամբ կորցնի: Ի տարբերություն մեզ՝ եվրոպական մի շարք երկրներ պարտավորված են ներպետական օրենսդրության մեջ այնպիսի մեխանիզմներ մշակել, որոնք թույլ կտան անձի գործունակությունը որոշ չափով սահմանափակելու, այլ ոչ թե լրիվ»,-նշում է Հարությունյանը:
Նա հավելում է, որ իրենց կազմակերպություն դիմած քաղաքացիների բողոքների մեծ մասը վերաբերում է նրան, որ դատարանում իրենց անգործունակության վերաբերյալ որոշում կայացնելիս, նրանք նույնիսկ հնարավորություն չեն ունեցել դատական նիստին մասնակցելու:
«Արդար դատաքննության երաշխիքներից մեկն այն է, որ տվյալ անձը, ում վերաբերվում է այդ անգործունակության ճանաչումը, ֆիզիկապես ներկա գտնվի դատական նիստին: Հաջորդ ամենակարևոր խնդիրն այն է, որ Հայաստանում բացակայում է գործունակության վերականգման մեխանիզմը: Ներկայիս օրենսդրական կարգավորումն այնպիսին է, որ եթե անձը ճանաչվեց անգործունակ, ինքը հնարավորություն չունի դիմելու դատարան և պահանջելու իր գործունակության վերանայումը: Ուստի, կարող է ցմահ անգործունակ ճանաչվել: Այս օրենսդրական բացերի հետևանքով է, որ հոգեկան առողջության խնդիր ունեցող անձիք իրավունքի սուբյեկտ չեն ճանաչվում»,-հավելեց Հարությունյանը:
Ներկայումս ըստ օրենքի' հոգեկան առողջության խնդիր ունեցող անձի գործունակությունը կարող է վերականգնվել միայն հոգեբուժական հաստատության, խնամակալի, կամ ընտանիքի անդամի դիմումի հիման վրա:
Սա, ըստ ոլորտի մասնագետների, ռիսկային է և հաճախ հետապնդում է անգործունակ ճանաչվածի սեփականությանը, գույքին տիրանալու նպատակ:
Քննարկման մասնակից ՀՀ Առողջապահության նախարարության գլխավոր հոգեբույժ Սամվել Թորոսյանը նույնպես կողմ է «Քաղաքացիական օրենսգրքում» փոփոխություն կատարելուն:
«Քանի որ մենք ունենք նոր սերնդի դեղամիջոցներ, որոնք հնարավորություն են տալիս խրոնիկ հոգեկան հիվանդությամբ տառապող անձանց հետ բերել այդ վիճակից, պետք է ենթաօրենսդրական ակտերով կարգավորվի դա, որպեսզի վերանայվեն անգործունակության հետ կապված հարցերը: Պետք է նաև ժամկետներ սահմանվեն գործունակության վերանայման համար, և մեր հիվանդները պետք է հնարավորություն ունենան դիմելու դատարան»,-ասաց Թորոսյանը:
Երևանի կենտրոն վարչական շրջանի ղեկավարի աշխատակազմի իրավաբանական բաժնի գլխավոր մասնագետ Անահիտ Նավոյանը, ով նույնպես մասնակցում էր քննարկմանը, ասաց, որ լինում են դեպքեր, երբ անգործունակ ճանաչվող անձը մասնակցում է դատական նիստերին:
«Ես անձամբ ներկա եմ գտնվել դատական նիստերի, որտեղ ներկայացել է նաև անգործունակ ճանաչվածը: Սովորաբար ընտանիքի անդամները համոզելով են նրանց բերում նիստերի, և անգործունակ ճանաչվածը, տեսնելով անծանոթ դեմքեր, իրեն ավելի անհավասարակշիռ է պահում: Բայց լինում են դեպքեր, որ դատավորները կասկածներ են ունենում և պահանջում են, որպեսզի անգործունակը պարտադիր ներկա գտնվի դատական նիստին»,-նշեց Նավոյանը:
Իր խոսքի վերջում նա հավելեց, որ Կենտրոն վարչական շրջանի Խնամակալության և հոգաբարձության մարմնի պրակտիկայում չեն եղել դեպքեր, որ խնամակալ ճանաչվելու համար իրենց դիմեն անգործունակ ճանաչվածի գույքը օտարելու մտադրությամբ:
Քննարկման մասնակից ՀՀ Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության հաշմանդամների և տարեցների հիմնահարցերի վարչության պետի տեղակալ Անահիտ Գևորգյանն էլ, անդրադառնալով հոգեկան առոջղության խնդիրներ ունեցող անձանց հիմնախնդիրներին, նշեց, որ նախարարությունը մշակել է նրանց այլընտրանքային խնամքի և սոցիալական սպասարկման այլընտրանքային ծառայությունների մատուցման հայեցակարգ:
«Կատարել ենք ներառված հաստատություններում գտնվող հիվանդների կարիքների գնահատում, որը մինչ այդ Հայաստանում չէր իրականացվել: Ոչ բոլորն են ծանր հիվանդներ, կան նաև թեթև: Այսօր Վարդենիսի նյարդահոգեբանական տուն-ինտերնատում 450 հոգուց 26 հոգին կարող է ապրել ընտանիքում, հաճախել ցերեկային կենտրոն, կամ ապրել խնամքի բնակարանում: Այս տարվա կեսերին փորձնական ծրագիր է արվելու, և ութ հոգանոց խնամքի բնակարան ենք տրամադրելու, որտեղ այդ անգործունակ ճանաչված մարդիկ կարող են ապրել, և մենք կտեսնենք, թե ինչպես են նրանք կարողանում իրենց ինքնուրույն կենսակերպը վարել»,-նշեց Գևորգյանը:
Նա ընդգծեց, որ ծրագիրը շարունակական է լինելու. նախատեսված է ցերեկային կենտրոն բացել և ևս մեկ խնամքի տուն՝ 16 անձի համար:
«Այլընտրանքային ծառայությունները չկային Հայաստանում, այս տարի փորձել ենք ներդնել և ամեն տարի ավելացնել, զարգացնել»,-հավելեց Գևորգյանը:
