Թուրքիայի տարբեր հատվածներում բնակվող հայերը, ովքեր Ցեղասպանությունից հետո շատ հաճախ ընդունել էին իսլամ և դարձել էին մուսուլման, վերջին տարիներին վերադառնում են իրենց արմատներին: Սեփական ինքնության վերականգնման ճանապարհին կարևոր քայլերից մեկն էլ նրանց կողմից հայ լինելու փաստի բարձրաձայնումն է: Նմանօրինակ դեպքի վերջին տարիներին ականատեսն ենք լինում ՄալաթիայուÕ ´: Չնայած այստեղ հայերը մեծ թիվ չեն կազմում, այդուհանդերձ նրանք համարձակորեն խոսում են իրենց հայի ինքնության մասին: «Արմենպրես»-ը վերջին տարիներին սեփական արմատներին վերադարձի, ինչպես նաև Թուրքիայում հայերի առջև ծառացած այլ խնդիրների մասին խոսել է Մալաթիայի հայերի միության նախկին նախագահ, գործարար Հոսրոֆ Քյոլեդավիթօղլուի հետ:

-Պարոն Քյոլեդավիթօղլու, այսօր Մալաթիայում քանի՞ հայ է բնակվում: Նրանք թաքցնո՞ւմ են հայի իրենց ինքնությունը, թե բացեիբաց խոսում են դրա մասին:

-Այսօր Մալաթիայում սեփական ինքնությունը չթաքցնող հայերի թիվը 60-ն է: Ներկայում հայտնի չէ, թե վերջին հարյուր հիսուն տարիների ընթացքում որքան է այն հայերի թիվը, ովքեր կամավոր կամ բռնի կերպով իսլամ են ընդունել: Որոշ ընտանիքներում այս իրողությունը շատ լավ գիտեն, սակայն բացեիբաց չեն խոսում դրա մասին:

-Ի՞նչ է նշանակում Թուրքիայում լինել հայ:

-Թուրքիայի հայերը գոյություն են ունեցել հազարավոր տարիներ, կերտել են պատմություն, մշակութային արժեքներ, ապրել են ակտիվ սոցիալ-հասարակական կյանքով: Թեպետ այս ամենից հետո մեծ ցավ են ապրել, սակայն շարունակել են կառչած մնալ կյանքից: Թուրքիայի հայերը՝ մենք, մեզ այս ցավերը պատճառողների, ինչպես նաև հաջորդ սերունդներին այս ամենն ամբողջովին այլ կերպ ներկայացնելու պատճառով ապրել ենք որպես մեծապես օտարված հասարակություն այն մարդկանց կողմից, ում հետ կիսել ենք մեր կյանքը և միջավայրը: Ժամանակի ընթացքում բանավոր պատմության տարածման, օտարալեզու գ րականությանը հասանելիության դյուրացման և նման այլ պատճառների արդյունքում ավելի լայն զանգվածներ տեղեկացան որոշ ճշմարտությունների մասին: Հենց այդ պահին սկսեց կասկածի տակ առնվել այն ամենը, ինչ սովորեցվել և պատմվել էր: Իսկ այս ընթացքում հայ հասարակությունը շարունակում էր զոհեր տալ: Այնպես ստացվեց, որ արդյունքում աստիճանաբար հասարակական գիտակցումն ավելի մեծ թափ հավաքեց: Այսօր եկել ենք այն բանին, որ խոսվում է Չանաքքալեի պատերազմում օսմանյան զինվոր հանդիսացող փոքրամասնությունների ներկայացուցիչների կողմից զբաղեցրած կարևոր ֆունկցիայի և թվաքանակի մասին: Թուրքիայում հայ լինել նշանակում է գտնվել այս բոլոր գործընթացների կենտրոնում:

-Ի՞նչը կարող է ստիպել Թուրքիային ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը:

-Կարծում եմ՝ ոչինչ... Վերջին հարյուր տարվա ընթացքում այստեղ ներկայացվող պատմությունն իրական պատմությունը չէր, սրա մասին անգամ մենք տարիներ անց գրականությունը պրպտելուց հետո կարողացանք իմանալ: Կարծում եմ, որ ոչ ոք հեշտ չի ընդունելու այս փաստը: Ըստ իս, այդ ամենը կարևորություն էլ չունի:  Ինչ-որ մարդկանց կողմից դրա չընունումը չի նշանակի դրա բացակայություն, դա չի կարող ստվերել իրականությունը: Ինձ համար կարևոր չեն տարբեր երկրների խորհրդարանների կողմից ընդունումը կամ դրա մասին բարձրաձայնումը:

Իմ պապիկին տանից վերցրել-տարել էին, և ոչ ոք նրան այլևս չի տեսել: Այս իրականությունը կարո՞ղ է փոխել որևէ ընդունում կամ ժխտում: Ըստ իս, կարևորը պետությունների կողմից ընդունումը կամ ժխտումը չէ, այլ մարդկանց կողմից այս մասին իմանալը, ընդունելն ու ցավը համատեղ դարձնելով կիսելն է: Հասարակությունները միայն այդ ժամանակ են սկսում ապաքինվել:

- Ի՞նչ ճանապարհով պետք է Թուրքիան ստանձնի Հայոց ցեղասպանության հարցում իր պատասխանատվությունը:

-Այս աշխարհագրությունում գտնվող հայերը «մնացորդներն են» մեր պապերի, ովքեր բոլորի կողմից քաջ հայտնի անցյալում տարբեր ցավերի հետևանքով զոհվել են: Մեր ինքնության համար, որը հպարտորեն ենք կրում, պարտական ենք մեր պապերին և նրանց ցեղակիցներին: Բոլորս էլ նրանց ապրածների համար տխրում ենք և ամեն անգամ հիշատակում ենք նրանց: Մենք ջանքեր ենք գործադրում , որպեսզի կարողանանք գալիք սերունդներին ամբողջությամբ փոխանցել նրանց կողմից ստեղծված և հասարակության կարևոր արժեք դարձած մեր եկեղեցիները, մշակութային արժեքները:

Մեր հասարակական և անձնական կյանքում անցյալից մինչ օրս նյութական և բարոյական շատ արժեքներ ենք կորցրել: Ես հավատում եմ, որ եթե մեր բարոյական կորուստները մեզ հետ կիսեն և միասին հիշատակեն, իսկ նյութական կորուստները հետ վերադարձվեն կամ կորուստները փոխհատուցվեն, ապա կարող ենք շատ ավելի առողջ հասարակական կյանքի հասնել:

Թուրքիայի հայկական համայնքը շատ ավելի երջանիկ կլինի, եթե կարողանա ազատ կրոնական, սոցիալական, մշակութային և տնտեսական կյանքով, ժողովրդավարության մեջ ապրել: Ընդհանուր հասարակության գիտակցության հետ ցավերն էլ համատեղ կդառնան և հիշատակը միասին հնարավոր կլինի կիսել: Ժողովրդի կողմից նման ընդունման պարագայում պետական ժխտողականությունն այլևս կարևորություն չի ունենա: Այս դեպքում հասարակական ներքին խաղաղությունը ինքն իրեն կվերարտադրվի:

Թուրքիան ոչ վաղ անցյալում իր հարևանների հետ մի քաղաքականություն էր վարում, որի նպատակը «զրո խնդիր» ունենալն էր: Իր հարևանների հետ որոշ զգայուն հարցերի շուրջ տեղական և տարածաշրջանային խաղաղության հասնելը շատ հեռու ապագայում չէ, որ կլինի: Ես այս հարցում հույսս չեմ կորցրել: Երեկվա նման այսօրն էլ կարևոր է, սակայն վաղը շատ ավելի կարևոր է: Կարծում եմ, որ այս ուղղությամբ մեր քայլերն անելու ճանապարհին ենք:

Հարցազրույցը Արաքս Կասյանի