Հարցազրույց ՀՀ ԱԺ նախկին պատգամավոր, «Սիլ» կոնցեռնի նախագահ Խաչատուր Սուքիասյանի հետ:
-Պարո՛ն Սուքիասյան, Դուք ժամանակին հանդես եկաք սփյուռքահայ գործարարներին ուղղված կոչով և հարց բարձրացրիք՝ արդյոք նրանք վստա՞հ են, որ Հայաստանում իրենց կատարած ներդրումներն արդյունավետ են իրացվում: Ո՞րն էր դրա նպատակը:
-Ես մինչև հիմա էլ այդ կարծիքին եմ, և ոչ միայն ես, այլև շատ սփյուռքահայ գործարարներ՝ նույնպես: Ես գտնում եմ, որ սփյուռքահայ գործարարները Հայաստանում կառավարմանը չպետք է մասնակցեն: Ինչո՞ւ: Որովհետև նրանք դրսում ունեն իրենց բիզնեսը, շատ քչերն են, որ թողել և եկել են Հայաստան և այստեղ կառավարում են իրենց բիզնեսը, ըստ այդմ՝ նաև գոհ են արդյունքներից: Բայց այնտեղ, որտեղ սփյուռքահայերն իրենք կառավարմանը չեն մասնակցում, համեմատական կարգով եկամուտները քիչ են լինում: Սա նշանակում է, որ այստեղ իրենց բիզնեսի կառավարումը՝ մենեջմենտը լավ չի իրականացվում: Դրա համար ես սփյուռքահայ գործարարներին առաջարկում էի, որ իրենք անցնեն բանժնեմասային կառավարմանը: Օրինակ՝ ինչպես բանկերը: Ես նույն կոչը անում եմ նաև կառավարությանը: Թող կառավարությունը մտածի՝ այնպիսի ընկերություններին, որոնց եկամուտների ստեղծմանը մասնակցում է ողջ հասարակությունը, օրինակ՝ «Արմենթելը» կամ նմանատիպ այլ ընկերություն, 20 տոկոսը պարտադիր դարձնի բաց բաժնետիրական ընկերություն, որպեսզի հասարակությունը, որը օգտվում է այդ ծառայություններից, նաև հնարավորություն ունենա ձեռք բերել այդ բաժնետոմսերը: Ինչո՞ւ: Որովհետև դրանք եկամտաբեր բիզնեսներ են: Մենք վաղ թե ուշ պետք է գնանք դրան: Այդ դեպքում մարդը բաժնետոմս կգնի, տարվա մեջ մեկ-երկու անգամ կստուգի այդ ընկերության հաշվետվությունները, կտեսնի, թե ինքն ինչքան եկամուտ է ստացել, և շատ երջանիկ կլինի դրա համար:
-Դուք, կարծեմ, հետաքրքիր առաջարկ ունեք նաև բյուջեի հավաքման հետ կապված:
-Բյուջեի հավաքման հետ կապված՝ ես ունեմ իմ վերլուծությունը: Ես կարծում եմ, որ չի կարելի այդքան շատ շեշտադրում կատարել շատ հավաքելու վրա, որովհետև մուտք արված գումարները ծախսային մասով արդյունավետ չեն իրացվում: Պետք է բյուջեի ծախսային մասի վերաբերյալ մոնիթորինգ կատարվի, վերլուծություն արվի՝ արդյոք պե՞տք է այդքան ծախս կատարել նախարարությունների, այլ պետական գերատեսչությունների համար կամ ծախսային այլ հոդվածներով նույնպես: Եթե մենք կարողանանք կրճատում ապահովել բյուջեի ծախսային մասում, նշանակում է մենք կկարողանանք հանգիստ թողնել փոքր ու միջին բիզնեսին: Թող նրանք շատ գումար չներմուծեն բյուջե, փոխարենը շրջանառվող միջոցներ ունենան, որպեսզի կարողանան իրենց բիզնեսը զարգացնել:
Կյանքը ցույց է տալիս, որ մենք հիմնականում խոսում ենք հետևանքների և ոչ թե պատճառների մասին, այդպես եղավ, երբ տնտեսական ճգնաժամի հաղթահարման նպատակով վարկեր հատկացրեցին շինարարական կազմակերպություններին, այդպես եղավ, երբ բարձր հարկ դրվեց թանկարժեք մեքենաների վրա, կարծեմ, դա կոչվում էր «Շքեղության հարկի մասին» օրենք….
Ես՝ Խաչատուր Սուքաիասյանս, պաշտոնապես դիմում եմ կառավարությանը՝ թող անմիջապես ետողորմյա անեն և այդ օրենքը ետ վերցնեն, որովհետև դա չաշխատող օրենք է: Շատ ներողություն, բայց «Շքեղության հարկի մասին» այդ օրենքը մարդու իրավունքների ոտնահարում է: Բարի եղեք, գնացեք այդ օրենքը փոխեք, բերեք նախկին տեսքին և կտեսնեք, որ ավելի շատ գումար կհավաքեք. ինքներդ էլ եք հասկանում, որ փոփոխության արդյունքում չկարողացաք ակնկալվող գումարը հավաքել: Մոտեցումները պետք է ոչ պրոգրեսիվ այլ ռեգրեսիվ լինեն: Եթե մարդը կարողանում է 100-հազարանոց մեքենա գնել ու դրա համար պետք է վճարի 30 տոկոսը, ապա եթե ձեռք բերի ավելի թանկարժեք մեքենա, ավելի շատ կվճարի: Նախկինում այդպես էր: Ավելի թանկարժեք մեքենան ավելի շատ վառելիք է ծախսում, այսինքն՝ շատ է գանձվում ավելացված արժեքի և ակցիզային հարկ, որովհետև վառելիքի վրա այդ հարկատեսակները դրված են:
Տնտեսական թեմաներից մի քիչ շեղվենք դեպի քաղաքականը: Երբ Խաչատուր Սուքիասյանը տևական բացակայությունից հետո վերադարձավ, ցանկություն ուներ կրկին դառնալ պատգամավոր, բայց չստացվեց…
Ի՞նչ է նշանակում չստացվեց, իրերը կոչեք իրենց անունով: Չստացվեց, որովհետև նրան թույլ չտվեցին գրանցվել: Ինձ ասացին, որ վերջին 5 տարում, Դուք առավելապես չեք բնակվել Հայաստանում: Հիմա արդեն ես Հայաստանում եմ, բացակայում եմ երկրից, բայց քիչ ժամանակահատվածով:
-Այսինքն՝ սպասենք մյուս ընտրություններին: Բայց այս ԱԺ ընտրություններին, Ձեր փոխարեն, առաջադրվեց Ձեր եղբայրը: Բայց նա չհաջողեց: Ի՞նչն էր խնդիրը:
-Ես չեմ ուզում այդ թեմային շատ անդրադառնալ: Այդ ընտրատարածքում 10 տոկոսից ավել կամ 10 տոկոսին մոտ անվավեր քվեաթերթիկներ կային: Այսքանով փակենք թեման:
-Ամեն դեպքում, Դուք այժմ ԱԺ-ում չեք: Ձեր տնտեսական առաջարկները, որոնց մասին քիչ առաջ խոսում էիք, ինչպե՞ս եք պատրաստվում իրագործել:
-Տնտեսական ճգնաժամի պայմաններում շատ կառավարություններ գնացին ոչ ստանդարտ, ոչ ավանդական քայլի: Երկրի համար կարևորագույն, առանցքային ոլորտներում սկսեցին կատարել ուսումնասիրություններ և վերլուծություններ: Սկսեցին հասկանալ, թե այդտեղ պետությունը ինչ կարգի աջակցություն կարող է ցույց տալ, և շատ պետությունների հաջողվեց իրենց առանցքային ոլորտները փրկել և անգամ աճ ապահովել: Օրինակ՝ Գերմանիան, ես այդ մասին էլի եմ ասել: Ուրեմն պետք է գնալ ոչ ստանդարտ լուծումների:
-Ունե՞ք այնպիսի ծրագրային առաջարկ, որը Հայաստանը դուրս կբերի այսօրվա ծանր վիճակից:
-Այո՛, ես նման ծրագիր ունեմ, ուղղակի դրա համար կառավարությունը պետք է գնա ռիսկի և կտրուկ որոշումներ կայացնի:
-Պարո՛ն Սուքիասյան, որոշ հարցեր Ձեզ ուղղել են նաև ֆեյսբուքի իմ ընկերները: Դրանցից մի քանիսն առանձնացրել եմ՝ ի՞նչ է մտածում Խաչատուր Սուքիասյանը Վանո Սիրադեղյանի մասին:
-Վանո Սիրադեղյանի բացակայությունը դա մեր խայտառակությունն է: Ես կարծում եմ, որ Վանո Սիրադեղյանը Հայաստանի Հանրապետության նորագույն պատմության մեջ շատ մեծ տեղ ունի, և նա պետք է վերադառնա հայրենիք: Ես գիտեմ, որ շատ տարբեր կարծիքներ կան, բայց ես ինքս, ճանաչելով նրան, Վանո Սիրադեղյանին համարում եմ դրական մարդ:
Վանո Սիրադեղյանի վերադարձի հետ կապված՝ նախաձեռնություն կար, ստորագրահավաք էր կազմակերպվել, բայց Դուք դրան, կարծեմ, չեք միացել:
Վանո Սիրադեղյանի վերադարձի համար պետք է քաղաքական կամք լինի, ես չեմ գտնում, որ խնդիրը հասարակության աջակցության բացակայությամբ է պայմանավորված: Ինձ հետ այդ հարցով զրույց եղել է. ես ասացի, որ չեմ հավատում: Ես տեսնեի, որ դա իրականանալի է՝ այլ բան: Ես հասկացա, որ դա ուղղակի ինչ-որ մարդկանց նախաձեռնություն է: Ես չէի հասկանում, թե դա ինչի համար է: Եթե ես հասկանամ, որ կա քաղաքական կամք, ես ինքս կնախաձեռնեմ Վանո Սիրադեղյանի վերադարձը, ինչ-որ մարդկանց մոտ կգնամ, կբանակցեմ….
-Դուք կիսո՞ւմ եք այն կարծիքը, որ օլիգարխիան սպառնալիք է մեր տնտեսության համար:
-Օլիգարխները կամ մեծահարուստները բոլոր ժամանակներում իրենցից ոչինչ չեն ներկայացրել, մեր երկրի դժբախտությունն էլ հենց դա է: Պատճառն այն է, որ քաղաքական և պետական համակարգը չափազանց հզոր է եղել: Եթե պետական համակարգը չուզենա, այդ ո՛վ կարող է ինչ-որ բան անել: Ավելի շատ լրատվամիջոցներն են թմբկահարում այդ օլիգարխիա հասկացությունը: Ի վերջո, ի՞նչ է նշանակում օլիգարխ:
Դասական իմաստով օլիգարխ նշանակում է իշխանությանը մոտ կանգնած տնտեսական միավոր: Հասկանո՞ւմ եք, իշխանությունն ու պետական մեքենան այնքան հզոր են, որ… Դե թող օլիգարխներից որևէ մեկը ինչ-ոչ բան ասի կամ անի, փորձի հակառակվել:
Թող փորձի, և կհայտնվի որտե՞ղ:
Կհայտնվի այնտեղ, որտեղ որ կհայտնվի: Ես չեմ ասում, որ բոլորն աշխատում են օրենքի սահմաններում: Բայց այդ մարդիկ համակարգ են ստեղծել, տնտեսություն են ստեղծել, որոշակի արտահանում են անում: Թե չէ մարդիկ ինչի՞ հաշվին են աշխատավարձ ստանում: Այսօր բոլորը խոսում են օլիգարխների պարտականությունների մասին՝ մոռանալով, որ նրանք հարկեր են վճարում: Իսկ եթե հարկ են վճարում, պիտի նաև իրավունք ունենան հարցնելու՝ լսե՛ք, ինչո՞ւ եք այս ծախսն արել, բացատրե՛ք: Արևմտյան երկրներում դա շատ ընդունված պրակտիկա է: Արևմուտքում բոլորն ուզում են, որ տնտեսական միավորը մոտ լինի այս կամ այն քաղաքական ուժին, բայց եթե տնտեսական միավորը հրաժարվում է դրանից, նրանց մտքով չի անցնում, որ դրա համար տնտեսվարողին կարելի է ճնշել: Մեզ մոտ այդ առումով դեռևս սոցիալիստական հոգեբանություն է: Բայց մեզ մոտ ևս պետք է այդ հոգեբանությունը լինի, որպեսզի տնտեսական համակարգը հզոր լինի: Եթե տնտեսությունը հզոր է լինում, պետությունն ու քաղաքական համակարգը ևս հզոր են լինում:
-Դուք ստեղծել էիք հրաշալի բրենդ /խոսքը Բջնի հանքային ջրի մասին է-խմբ./, որը անցավ մեկ այլ գործարարի /Ռուբեն Հայրապետյանին/: Դա մե՞ծ հարված էր Ձեզ համար:
-Այո՛, մեծ հարված էր: Կա իրավական նորմ: Մենք այդտեղ խախտում թույլ չենք տվել, դա եղել է քաղաքական որոշում: Այդպիսի քաղաքական որոշումներ չպիտի լինեն: Երբ որ այդ կարգի քաղաքական որոշումներ չեն լինի, նոր էս երկիրը կսկի զարգանալ:
Կյանքի այդ փուլը վստահաբար դժվար ժամանակ էր…
Էսպես ասեմ՝ ես ավելի հասունացա, փորձառու դարձա: Միգուցե ես այսպես Հայաստանին, մարդկաց ավելի շատ եմ պիտանի: Դժվարությունը տղամարդու համար է: Պարզ է, որ իմ անձի համար շատ մեծ հարված էր, մեծ կորուստ էր, դժվարություն էր:
-Անցնենք բլից հարցերին: Ես վախենում եմ' ինչի՞ց:
-Տգետ մարդուց:
-Ափսոսում եմ ինչի՞ համար:
Այն բանի համար, որ այն պոտենցիալը, որ մեր երկիրն ունի, ամբողջությամբ չի օգտագործվում: Մենք պետք է ավելի մեծ, հզոր ու բարեկեցիկ պետություն ունենայինք:
-Ես ամաչում եմ ինչի՞ համար:
-Դե, շատ բաների համար կարող եմ ամաչել… Կյանք է, արդեն 50 տարեկան եմ, ամեն ինչ տեսել եմ:
-Կյանքն ունի երեք աստիճան՝ ինչպե՞ս ես ապրում քեզ համար, մարդկանց համար և Աստծո առաջ: Եթե գնահատելու լինեք մեկ բառով, ապա…
-Ես ապրել եմ այնպես, ինչպես ապրել է հասարակության մեծ մասը: Ինչ-որ բանով չեմ առանձնացել:
-Կյանքում ստացած ամենածանր հարվածը …
-Եղել են, բայց չեմ կարող կոնկրետ որևէ մեկն ասել:
-Ի՞նչ է Ձեզ համար ընկերությունը, և արդյո՞ք մեր իրականության մեջ Ձեր կարգավիճակն ունեցող մարդու համար դա կեղծ կատեգորիա չէ:
Չէ՛ իհարկե: Ընկերների հետ ավելի ազատ ես, անկեղծ ես: Ընկերներն անբաժանելի են, ուղղակի տարբեր ժամանակահատվածում դրանք փոխվում են, զտվում են: Օրինակ՝ իմ դժվարությունների փուլում ոմանք կորցրեցին այդ կարգավիճակը, որովհետև ընկերը գեթ մեկ անգամ պետք է հարցներ՝ ո՞նց ես, որտե՞ղ ես:
-Իմ թույլ և ուժեղ կողմը:
-Բարությունը:
-Ես հավատում եմ ինչի՞ն կամ ո՞ւմ:
-Աստծուն հավատում եմ:
Hayeli.am
