Թուրք հետազոտող Ումիթ Քուրթը երկու շաբաթ աշխատել է հայկական արխիվներում, և իր հոդվածում հերքում է թուրքական կառավարության թեզը՝ հայկական փակ արխիվների մասին:
HyeTert-ում հրապարակված հոդվածը ներկայացնում ենք մասնակի կրճատումներով.
«Մոտ երկու շաբաթ է՝ թեկնածուական ատենախոսությունս գրելու համար Երևանում եմ: Այստեղ գտնվելուս պատճառն Ապրիլի 24-ին վարչապետի հղած ցավակցական ուղերձն է, որի «ճարտարապետը» Ահմեթ Դավութօղլուն է, որն ամեն առիթով խոսում է հայկական փակ արխիվների մասին:
Երևանի արխիվներում երկու շաբաթ աշխատելուց հետո այս հոդվածը գրելու անհրաժեշտություն զգացի։
Մեր վարչապետն ասում է, որ «մեր բոլոր արխիվները բաց են, եթե Հայաստանը ցանկանում է հարցն օբյեկտիվորեն, բոլոր կողմերով ուսումնասիրել, ապա պետք է բացի իր արխիվները»:
Պարոն Օքթայ Օզելն օրերս «Ռադիկալ» թերթում հրապարակած իր հոդվածում գրել էր թուրքական փակ արխիվների մասին: Եվ ապացուցել էր, որ Թուրքիայի բոլոր արխիվները չէ, որ բաց են:
Այդ շրջանակներում ցանկանում եմ նշել, որ ես, որպես ԱՄՆ-ում թեկնածուական ատենախոսության վրա աշխատող հետազոտող, մոտ երկու շաբաթ առանց որևէ ճնշման, վատ կամ կանխակալ վերաբերմունքի, որպես շարքային քաղաքացի աշխատել եմ Երևանի արխիվում:
Հայաստանի ազգային արխիվում ստացել եմ պահանջածս բոլոր փաստաթղթերը, վավերագրությունները, և այդ ողջ ընթացքում որևէ խնդիր չեմ ունեցել: Ինձ անհրաժեշտ բոլոր նյութերը ստացել եմ:
Անգամ որպես Թուրքիայից ժամանած և թուրքական անձնագիր ունեցող մեկն այդ արխիվի տնօրենի հետ հանդիպումներ եմ ունեցել:
Նա աշխատակիցներին հանձնարարել է արխիվում իմ աշխատանքի ընթացքում իմ հանդեպ առավել ուշադիր լինել: Հավատում եմ, որ այդ վերաբերմունքը Թուրքիայից եկող այլ ուսումնասիրողներ ևս կստանան:
Առանց խնդրի աշխատել եմ նաև Հայաստանի ազգային գրադարանում և Մատենադարանում:
Հայոց ցեղասպանության թանգարանում ևս օգտվել եմ ամեն ինչից. չափազանց կարևոր արխիվային փաստաթղթեր, նյութեր, գրքեր, թերթերից հոդվածներ, ականատեսների գրավոր վկայություններ, որոնք պատմաբանի համար «օրհնության» արժեք ունեն:
Երկու շաբաթվա աշխատանքի ընթացքում որևէ արխիվում անվտանգության կամ երկակի ստանդարտների կիրառման ականատես չեմ եղել:
Որպես շարքային ուսումնասիրող՝ Հայաստանի ազգային արխիվներում, գրադարաններում հանգիստ և արդյունավետ ժամանակ եմ անցկացրել:
Կարճ ասած՝ Հայաստանի արխիվները հետազոտողների համար փակ չեն, և կարող ենք հանգիստ աշխատել այստեղ:
«Ցավակցական ուղերձը», իմ կարծիքով, Թուրքիայում կարևոր տաբու կոտրեց: Պետական մակարդակով բացարձակ ժխտումը պատմություն դարձավ: Սակայն, անշուշտ, դա բավարար չէ: Պետք է այդ Ցեղասպանությունը ճանաչվի, և դրա համար պետք է ներողություն խնդրել:
Վարչապետի հայտարարությունը, թե Հայաստանը պետք է բացի պետական արխիվները, սխալ է: Իրականում փակ, ֆիզիկապես առկա, սակայն հետազոտողների պահանջներին ի պատասխան անհետացող փաստաթղթերը մեր արխիվներում են:
Թուրքական կառավարությունը պետք է մեկ վայրկյան առաջ հրաժարվի այդ պնդումներից, հակառակ դեպքում ծիծաղելի դրության մեջ ենք հայտնվում»:
