Հայաստանի կառավարությունը հունվարի 30-ին հայտարարեց, որ պատրաստվում է թողարկել նոր եվրապարտատոմսեր: 2013 թ. առաջին հայկական արտարժութային պարտատոմսերի հաջող տեղաբաշխումից հետո նոր թողարկման մտադրությունը Կառավարությունը մեկնաբանեց որպես արտարժույթի ներհոսք ապահովելու գործիք։ Ավելի վաղ միջազգային վարկանիշավարող Moody’s կազմակերպությունն իջեցրել էր Հայաստանի թողարկողի եւ պետական պարտատոմսերի վարկանիշը Ba2-ից Ba3-ի, իսկ կանխատեսումը՝ «կայունից» «բացասականի»: Հայաստանի վարկանիշների նվազեցման և եվրապարտատոմսերի թողարկման վրա դրա ազդեցությունների մասին «Արմենպրես»-ը զրուցել է «Նասդաք Արմենիա» ֆոնդային բորասայի գլխավոր տնօրեն Կոստանտին Սարոյանի հետ։

-Այս տարեսկզբին Moody’s վարկանիշավորող կազմակերպությունը վերանայեց հայկական պարտատոմսերի վարկանիշը' «կայունից» դարձնելով «բացասականի», իսկ այլ վարկանիշավորող կազմակերպություններ՝ բացասական կանախատեսումներ արեցին տնտեսության մասով: Այդ հանգամանքը ինչպե՞ս կարող է ազդել նոր թողարկվելիք եվրպարտատոմսերի տեղաբաշխման և տոկոսադրույքների վրա:

-Որպես կանոն միջազգային կազմակերպությունների կողմից տրվող վարկանիշների փոփոխությունն անդրադառնում է տոկոսադրույքների և հատկապես արտարժութային պարտատոմսերի վրա: Սակայն ինստիտուցիոնալ ներդրողների շրջանում ավելի շատ ուշադրություն են դարձնում ոչ թե կոնկրետ վարկանիշի իջացմանը, այլ նայում են սահմանագծային ցուցանիշներին: Այսինքն, երբ այն «ներդրումային որակից» իջնում է «ոչ ներդրումայնի որակի», ապա ազդեցությունն էական է։ Այդպես եղավ օրինակ Ռուսաստանի պարագայում։ Սակայն պետք է հաշվի առնել, որ ներդրումային ֆոնդերը և մյուս ինստիտուցիոնալ ներդրողները սովորաբար ունեն իրենց ռազմավարությունը, որով էլ շարժվում են։ Ռազմավարությամբ նշված է լինում ոչ թե կոնկրետ վարկանիշ, այլ այն սահմանը, որի շրջանակում ընկերությունը կարող է ներդրում անել։ Օրինակ, որոշ ներդրողներ բացառում են C վարկանիշ ունեցող երկրների արժեթղթերում ներդրում կատարելը, մյուսներն էլ ընտրում են միայն A վարկանիշ ունեցողներին։

Ինչ վարաբերում է հայկական արժեթղթերին, չեմ կարծում, որ վարկանիշի վերանայման ազդեցությունը տոկոսադրույքների վրա լինելու է էական, քանի որ Հայաստանի «ուղին», օտարերկրյա ներդրողների տեսանկյունից, չի փոխվել։ Եթե վարկանիշի վերանայումը ունենար իրական ազդեցություն, ապա մենք այդ ազդեցությունը առաջին հերթին կտեսնեինք արդեն իսկ թողարկված և շրջանառվող եվրաբոնդերի տոկոսադրույքների վրա: Տոկոսադրույքների որոշակի աճ, այո՛, տեղի է ունեցել, բայց այն դեռ գտնվում է ավելի ցածր մակարդակի վրա, այսինքն 6 տոկոսից ցածր:

-Կարելի՞ է սպասել, որ միջազգային ֆինանսական շուկայի մասնակիցները ավելի բարձր տոկոսադրույքով պարտք կտան Հայաստանին:

-Հնարավոր է: Սակայն դա ավելի շուտ կախված է շուկայից՝ առաջարկից և պահանջարկից:

-Եվրապարտատոսերի առաջին թողարկումը բավականին հաջող ընթացավ: Այդ փորձառությունը ինչպե՞ս կարող է նպաստել նոր թողարկման արդյունավետության բարձրացմանը:

-Միանշանակ փորձն այս ոլորտում հանդիսանում է կարևորագույն գործոն: Ըստ էության, Հայաստանն արդեն իսկ իրականացրել է առաջին քայլերը և ծախսել անհրաժեշտ ռեսուրսները, որ այդ ճանապարհը բացի։ Մենք արդեն հայտնվել ենք ֆինասական «քարտեզում», արդեն գիտենք՝ ինչ փաստաթղթերն պետք է ներկայացնել, ում հետ պետք է բանակցել, ինչպես իրականացնել թողարկումը և այլն: Մյուս կողմից ներդրողներն ունեցել են բավարար ժամանակ, որ գնահատեն Հայաստանին՝ որպես թողարկողի, թե մենք ինչպես ենք կատարում կուպոնների վճարումը կամ մեր պարտավորությունները։ Նրանք արդե ն սովորել են այն միջնորդներին, ովքեր իրականացրել են այդ տեղաբաշխումն ու վերջնահաշվարկը: Այդ ամենը նպաստելու է, որ եվրաբոնդերի այս և հաջորդ թողարկումներն ընթանան ավելի հարթ և արդյունավետ:

Իհարկե տոկոսադրույքների տեսանկյունից ամեն ինչ կախված է պահանջարկից և առաջարկից, և գնահատել, թե Կառավարությունը ինչքանով կկարողանա տեղբաշխել այս թողարկումը, չեմ կարող։ Բայց համոզված եմ, որ առաջին թողարկման ժամանակ ձեռք բերված փորձը կնպաստի, որ այս թողարկումը և տեղաբաշխումն արդյունավետ իրականացվի։

-Հայաստանի տնտեսական ոչ բարենպաստ իրավիճակը կարո՞ղ է խոչընդոտ դառնալ թողարկվելիք պարտատոմսերի տեղբաշխման ժամանակ:

-Տնտեսական բարենպաստ կամ անբարենպաստ վիճակները ներդրողների կողմից դիտարկվում են ոչ թե էմոցիոնալ մակարդակի, այլ ցուցանիշների հիման վրա: Ըստ էության, նրանց կողմից իրավիճակը կգնահատվի անբարենպաստ, եթե լինեն այդպիսի վարկանիշներ: Ճիշտ է՝ վարկանիշավորող կազմակերպություններն են ոոշակի ազդակներ տալիս ներրումային հանրությանը, սակայն թե ինչքան է փոխվել իրավիճակը Հայատանում, վերլուծում են հենց նրանք՝ ունեցած տվյալների հիման վրա։ Եվրոբոնդեր ձեռք բերողների մեծամասնությունը, կարելի է ասել բոլորը, ինստիտուցոնալ ներդրողներ են, այսինքն' բան կեր, ներդրումային ֆոնդեր և այլն։ Իսկ նրանք առաջնորդվում են միայն չոր թվերով, համեմատականներով և հաշվարկներով:

-Ձեր գնահատականով'պարտատոմսերի թողարկման համար բարենպաստ է արդյո՞ք միջազգային ֆինանսական շուկայի ներկա դրությունը:

-Եթե գնահատենք Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայի տարածաշրջանը, այստեղ իրավիճակը հոմոգեն, նույնատեսակ չէ։ Օրինակ, եթե նայենք Ռուսաստանի արժեթղթերի շուկայի ազդեցությանը մեր շուկայի վրա, ապա այդտեղ դրական տենդենց կա: Այսինքն' բավական մեծ ներդրումներ, որ կատարվում էին ռուսական պարտատոմսերում և եվրաբոնդերում, սկսեցինք նվազել: Այն ներդրողները, ովքեր ունեին ցնակություն ներդրում կատարելու ռուսական արժեթղթերում, պատժամիջոցների և այլ բարդությունների ի հայտ գալուն պես սկսեցին վաճառել այդ արժեթղթերը և, ըստ էյության, նրանց մոտ գոյացան ազատ միջոցներ։ Բնկանաբար նման կառույցները չեն նախընտրում պահել կանխիկ գումար, այն էլ ասենք բարձի տակ, այդ փողը պետք է աշխատի։

Երբ նրանք դուրս են գալիս ինչ-որ շուկայից, ապա ազատ ֆինանսական միջոցներն ուղղվում են նույն տարածաշրջանի այլ պետություններում ներդրում կատարելուն: Արդյունքում առաջանում է պահանջարկ այդ տարածաշրջանի այլ երկրների կողմից թողարկված արժեթղթերի նկատմամբ։ Դա մենք կարող ենք նույնիսկ տեսնել մեր եվրապարտատոմսերի եկամտաբերության անկմամբ, որը տեղի ունեցավ անցած տարի: Երբ փետրվարին սրվեց ճգնաժամը Ռուսաստանի հետ, մենք նկատե ցինք տոկոսադրույքների էական նվազում մեր եվրաբոնդերում։ Դա հետևանք էր նրա, որ նոր ներդրողները սկսել էին ներդրումներ կատարել նաև ՀՀ արժեթղթերում։

Մյուս կարևոր դրական ազդակն այն է, որ ներկայումս եվրոպական խոշոր տնտեսությունների եվրաբոնդերի տոկոսադրույքը 0-ին մոտ է, այսինքն շատ ցածր, հետևաբար հայկական եվրոբոնդերը բավական գրավիչ են ներդրումների տեսանկյունից: Իհարկե դրանք ավելի ռիսկային են, քան եվրոպական տնտեսությունների կողմից թողարկված պարտատոսերը, սակայն դա այն թույլատրելի մակարդակում է, որը գայթակղում է ներդրողներին։ Ես տեսնում եմ բարենպաստ պայմաններ եվրապարտատոմսերի թողարկման համար:

Հիշեցում

Հայկական առաջին եվրապարտատոմսերի թողարկումը կայացավ 2013 թ. սեպտեմբերի 19-ին։ Արտարժութային պարտատոմսերի թողարկմամբ Հայաստանը դուրս եկավ պարտատոմսերի արտաքին շուկա: ՀՀ ֆինանսների նախարարության թողարկված եվրոպարտատոմսերը տեղաբաշխեցին 700 միլիոն ԱՄՆ դոլար ընդհանուր ծավալով, 7 տարի մարման ժամկետով և 6 տոկոս տարեկան տոկոսադրույքով: Ընդ որում, տեղաբաշխման արդյունքում ձևավորվեց առաջարկվածից ավելի ցածր գին' ներդրողների համար ապահովելով 6.25% եկամտաբերություն: Հայաստանի կողմից առաջին անգամ թողարկված եվրոպարտատոմսերի պահանջարկը հատեց 3 միլիարդ ԱՄՆ դոլարի սահմանը, իսկ դրանց գլխավոր տեղաբաշխողներն էին Deutsche Bank-ը, LondonBranch- ը, HSBC Bank-ը և J.P.Morgan Securities-ը։

Հետաքրքրությունը հայկական եվրաբոնդերի նկատմամբ այնքան էր մեծացել, որ նույնիսկ միջազգային վերլուծաբաններն առաջարկում էին եվրոպարտատոմսերին տալ «Քարդաշյան» անունը՝ ամերիկյան հեռուստաեթերից հայտնի հայ աստղի ազգանունով։

Հարցազրույցը՝ Գոհար Ավետիսյանի