«Հայոց ցեղասպանությունը մարդկային մեծագույն ողբերգություն է: Չի կարելի ասել, որ դա հայերի հարցն է, ոչ, դա միջազգային խնդիր է, քանի որ հենց միջազգային հանրության անպատժելիությունը պատճառ դարձավ հետագայում նման ոճրագործությունների կրկնման համար»: Սրանք արաբ լրագրող Թալալ Խրայիսի խոսքերն են, ով այս օրերին Հայաստանում է: Թղթակցելով հեղինակավոր մի շարք լրատվականների, ինչպիսիք են ֆրանսիական France 2-ը, արաբական Assafir-ը, նա մասնագիտացել է ռազմական լրագրության ոլորտում: Վերջին տարիներին Խրայիսն ակտիվ գործունեություն է ծավալել հատկապես Սիրիայում և Լիբանանում' ականատեսը լինելով այդ շրջաններում տեղի ունեցող գործողություններին: «Արմենպրես»-ը զրուցել է Խրայիսի հետ' բացահայտելով նաև հայերի նկատմամբ նրա ջերմ վերաբերմունքի սկզբնապատճառները:

-Ինչպե՞ս եղավ Ձեր ծանոթությունը հայերի ու հայկական հարցի հետ:

-Մենք ապրում էինք Լիբանանում: Ընտանիքս մեծ էր, ծնողներս ունեին 8 երեխա, մենք փողի կարիք ունեինք, և 13 տարեկանում ես ստիպված լքեցի դպրոցը, որպեսզի աշխատանք գտնեմ: Ես աշխատանք գտա «Զարթոնք» նախակրթարանում' Նազարեթ Նազարյանի մոտ, ով Հայոց ցեղասպանության մասին պատմող ատլասի հեղինակ է: Եվ ես օգնում էի նրան այդ հսկայական' շուրջ 1600 էջից բաղկացած ատլասի պատրաստման գործում: Այս պատկերները մնացել են իմ հիշողության մեջ: Այս մարդիկ ինձ շատ էին սիրում: Նրանք փոխեցին իմ կյանքը, առաջարկեցին գնալ Վահան Թեքեյանի միջնակարգ վարժարան՝ երաժշտություն սովորելու և ես սիրով համաձայնեցի: Իմ կյանքը սկսեց փոխվել դեպի լավը: Մի օր Նազարեթն ասաց, որ կանչեմ հայրիկիս, քանի որ ցանկանում է խոսել նրա հետ:

Ես չգիտեի, թե ինչ էր նա ասելու: Երբ ես ասացի հորս, նա կարծեց, թե ինչ-որ սխալ բան եմ արել: Սակայն երբ հայրս եկավ Նազարեթի մոտ, վերջինս ասաց. «Քո տղան շատ է սիրում այն աշխատանքը, որն անում է մեզ մոտ: Անում է մեծ սիրով, սակայն նա պետք է գնա դպրոց: Նա առավոտյան կաշխատի մեզ մոտ, իսկ կեսօրին կգնա դպրոց, իսկ բոլոր ծախսերը կհոգանք մենք»: Այն ժամանակ Լիբանանում կար Հովակիմյան-Մանուկյան բարեգործական ասոցիացիա , նրանք վճարեցին իմ ուսման ծախսերը, օգնեցին կրթությանս հարցում, քանի որ ես մի քանի տարի արդեն կորցրել էի: Հետագայում տեղափոխվեցի Բուլղարիա, որտեղ բժշկություն էի ուսումնասիրում, և այդ ծախսերը ևս հոգում էին հայերը… Հենց այստեղից էլ սկսվում է իմ կապը հայերի, հայկական հարցի հետ: Ես այս ամենը պահում եմ իմ հիշողության մեջ: Հայկական համայնքն ինձ շատ է օգնել, օգնել է մարդ դառնալ, կրթվել:

-Որպես ռազմական լրագրող' վերջին տարիներին շատ եք եղել Սիրիայում, Լիբանանում, եղել եք ականատեսն այն ամենի, ինչին մենք հետևում եք միայն լրատվականների միջոցով: Շատերն այս տարածաշրջանում ծավալվող դեպքերի մեղավորն ու ահաբեկչության աջակից են համարում Թուրքիային: Ի՞նչ կասեք սրա մասին:

-Արդեն երկար ժամանակ է' Թուրքիան ցանկանում էր լինել մուսուլմանական աշխարհի առաջնորդը: Այս երկիրը մեծ պատասխանատվություն ունի այն ամենում, ինչ կատարվում է Սիրիայում: Թուրքիան ուղղակիորեն աջացում է ԻԼԻՊ-ին: Թեպետ նրանք պնդում են, որ պայքարում են ԻԼԻՊ-ի դեմ, բայց դա սուտ է: Ես եղել եմ այնտեղ, ամեն անգամ երբ իսլամիստները դժվարություններ են ունենում, թուրքական բանակն աջակցում է նրանց: Ես Քեսաբին շատ մոտ էի, երբ ԻԼԻՊ-ը մտավ հայկական գյուղ: Նախքան իսլամիստների մուտքը ալ-Նուսրա, թուրքական հրետանին սկսել էր ռմբակոծությունը: Սա ուղղակի աջակցությո ւն էր Թուրքիայի կողմից: Մինչև հիմա էլ ալ-Նուսրայում կա ճամբար, որտեղ թուրք զինվորականները զորավարժություններ են անցկացնում:

Ես շատ լավ գիտեմ հայկական հարցն ու Սիրիայի պատերազմը: Ես տեսնում եմ նույն պատկերը, նույն մարդկանց, նույն գաղափարախոսությունը: Դա օսմանների և վահաբիստներ գաղափարախոսությունն է՝ սպանել, կոտորածների միջոցով ոչնչացնել ուրիշների ինքնությունը: Եթե դու նրանց հետ չես, նրանց դեմ ես. ահա նրանց սկզբունքը: Այսօր էլ կրկնվում է նույն պատկերը. նրանք ոչնչացնում են եկեղեցիներ, խորհրդանիշներ, սպանում են մարդկանց: Հավատացեք ինձ, տարբերություն չկա այն ամենի միջև ինչ կատարվել է Հայոց ցեղասպանության տարիներին և այժմ կատարվում է Սիրիայում: Նրանք իրենց համարում են ջիհադիստներ, բայց այն, ինչին իրենք են հավատում, իսլամ չէ, դա կեղծ գաղափարախոսություն է:

-Չե՞ք կարծում, որ Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը կկանխարգելեր մյուս ցեղասպանությունները:

-Անշուշտ: Հայաստանը միշտ վճարել է մեծ տերությունների հետաքրքրությունների համար: Եթե աշխարհը կարողանար դատապարտել, ճանաչել Ցեղասպանությունը, հետագայում այդպիսիք չէին լինի: Միջազգային հանրությունը ոչինչ չարեց հայ ժողովրդի համար, ուստիև այն, ինչին մենք ականատես ենք լինում այսօր Սիրիայում կամ այլ երկրներում, միջազգային հանրության պատասխանատվությունն է: Խնդիրն անպատժելիությունն է: Այս պատճառով էլ ասում ենք, որ Հայոց ցեղասպանությունը մարդկային մեծագույն ողբերգություն է: Չի կարելի ասել, որ դա հայերի հարցն է, ոչ, այն միջազգային խնդիր է, քա նի որ հենց միջազգային հանրությունն է թույլ տվել այս մարդկանց շարունակել իրենց գործողությունները' ելնելով տարբեր շահերից: Սակայն այժմ, կարծես, սկսվել է այս խաղին վերջ դնելու գործընթացը: Շատ հետախուզական ծառայություններ անգամ Թուրքիայի դաշնակից երկրներից ասում են, որ հազարավոր ԻԼԻՊ-ականներ Թուրքիայից են: Այդ մարդիկ շատ վտանգավոր են: Կգա մի օր, երբ նրանք կոչնչացնեն Թուրքիան, կկռվեն Էրդողանի դեմ:

-Թուրքիան արդեն 100 տարի շարունակում է ժխտել Հայոց ցեղասպանությունը: Ի՞նչ պետք է լինի Թուրքիային, որ այն գա Ցեղասպանությունը ճանաչելու և փոխհատուցելու գիտակցությանը:

-Թուրքիան այս պահին կորցնում է, քանի որ կորցնում է ԻԼԻՊ-ը: Այն սարսափելի տեսարանները, որոնց ցույց են տալիս լրատվամիջոցները, իրական չեն: Իսլամիստները տանուլ են տալիս Սիրիայում, Իրաքում, Լիբանանի սահմանին: Թուրքիան այլևս ուժեղ չէ, իսկ Եվրոպան չունի վստահություն նրա նկատմամբ: Թուրքական պետությունն ունի շատ խնդիրներ: Եթե հարցնեք, թե կճանաչվի արդյոք Հայոց ցեղասպանություն, ես կասեմ՝ այո: Ես լինում եմ Եվրոպայում և տեսնում եմ, որ 2-3 տարի առաջ ոչ ոք չէր խոսում Ցեղասպանության մասին, իսկ այժմ շատ լրագրողներ են գալիս Հայաստան: Եվրոպայում չկան ուժեղ կառավարություններ, կան ուժեղ լրատվամիջոցներ: Բոլոր լրատվականներն աշխատում են հայերի օգտին: Հայկական համայնքը ևս ավելի ուժեղ է դարձել, քանի որ տեսնում է, որ ունի երիտասարդ պետություն՝ Հայաստանը, որի համար պետք է որոշ քայլեր անել: Թուրքիան տապալվում է, Հայաստանը' բարձրանում: Հայաստանը խաղաղ երկիր է: Չնայած ապրած մեծ ողբերգությանը՝ այն շարունակում է պայքարել խաղաղ ճանապարհով, քաղաքավարի կերպով և խնդրում է ողջ աշխարհին այլևս չկրկնել Ցեղասպանությունը:

-Բայց դուք հավատո՞ւմ եք, որ Թուրքիան կճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը:

-Մի օր նրանք պետք է դա անեն: Ես կարծում եմ, որ Թուրքիայի երիտասարդությունն այս հարցում պետք է ավելի շատ աշխատանք տանի և ոչ թե Հայաստանի, այլ հենց իրենց ապագայի համար: Թուրքիան հանցագործ է, թուրքական պետությունը հանցագործություն է իրականացրել մարդկության դեմ: Նրանք մշտապես փորձել են սպանել հայերին' անելով դա մի քանի անգամ' 1915-ին և դրանից վաղ, 1920-ից հետո Արևմտյան Հայաստանում, նրանք փորձեցին հայերին սպանել անգամ Լեռնային Ղարաբաղում, Քեսաբում: Ողջ պատմության ընթացքում կրկնվել է նույնը: Սա հանցագործություն է հայերի դեմ, սակայն սա նաև հանցանք է թուրքական նոր սերնդի դեմ:

-Հայոց ցեղասպանության տարելիցին ի՞նչ կասեք հայ ժողովրդին և միջազգային հանրությանը:

-Գիտեք, միգուցե ես մի փոքր տարբերվում եմ մյուս լրագրողներից, ովքեր գալիս են Հայաստան, հոդվածներ են պատրաստում իրենց տեսածի վերաբերյալ, հրապարակում են դրանք: Իմ պատմությունն ուրիշ է: Հայաստանն իմ սրտում է, իմ արյան մեջ: Ես միշտ ասում եմ, որ կշարունակեմ պայքարել Հայաստանի համար, քանի դեռ սիրտս բաբախում է: Կարծում եմ, որ Ցեղասպանության հարյուրերորդ տարելիցը միջոցագային հանրության համար մեծ հնարավորություն է ճանաչելու Հայոց ցեղասպանությունը, որպեսզի այլևս երբեք ցեղասպանությունները չկրկնվեն:

Հարցազրույցը` Արաքս Կասյանի