«Փաստ» օրաթերթը գրում է.
Նոր Սահմանադրությունն ամենաքննարկվող թեմաներից մեկն է: Իսկ Հայաստանն ունի՞ նոր Սահմանադրության կարիք:
«Պոլիտէկոնոմիա» հետազոտական ինստիտուտի քաղաքագետ Բենիամին Մաթևոսյանն ասում է՝ եթե այլ՝ հավասար պայմաններում լինեինք, պետք է քննարկեինք այլ հարց: «Կրիտիկական պահերին 2015 թ.-ին ընդունված Սահմանադրության մեխանիզմներն իրենց այնպես դրսևորեցի՞ն, որ դա չխաթարեր մեր թե՛ ներքին, թե՛ արտաքին անվտանգությունը: Պառլամենտարիզմը զարգացման ներկա փուլում գտնվող Հայաստանի համար կառավարման լավագո՞ւյն մոդելն էր: Եթե սկսենք սրա մասին զրուցել, կստացվի, որ բովանդակային քննարկման մեջ ենք մտնում իշխանությունների հետ, իսկ դա այն է, ինչ իրենք ուզում են ստանալ: Մեր Սահմանադրությունն ունի բազմաթիվ խնդիրներ, առավել ևս, որ 2015 թ.-ին այն փոփոխվել էր՝ ելնելով կոնկրետ մեկ անձի և քաղաքական թիմի քաղաքական այժմեական անհրաժեշտությունից: Տրամաբանական է, որ այդ Սահմանադրությունը բազմաթիվ խութեր ունի, տրամաբանական է, որ այն պետք է փոխվի: Բայց խնդիրն այն է, որ իշխանությունների նպատակը Սահմանադրության լավարկումը չէ կամ, ելնելով պատերազմական իրավիճակում կառավարման խնդիրներից, ցանկությունը՝ կառավարման մոդելը փոխելու և այլն: Կա կոնկրետ արտաքին պահանջ, իշխանություններն այդ արտաքին պահանջով են գնում այդ փոփոխությանը»,-«Փաստի» հետ զրույցում ասում է Մաթևոսյանը:
Ընդգծում է՝ շատերը կարծիք են հայտնում, որ 2018 թ.-ից այս կողմ Հայաստանի կառավարման ղեկը Ալիևի կամ Էրդողանի ձեռքում է: «Համաձայն եմ, բայց եթե նախկինում դա չերևացող էր, ապա հիմա բաց տեքստով այս ամենը բոլորիս ասվում է, և շատ թափանցիկ գործընթաց է գնում: Սահմանադրական փոփոխությունները պետք է առաջին հերթին դիտարկել այս տրամաբանության մեջ: Որպես ազգ, որպես քաղաքական միավոր՝ տալի՞ս ենք Ալիևին մանդատ Հայաստանը ղեկավարելու: Ակնհայտ է, որ այս փոփոխությունների պատվիրատուն նա է: Նա ներթափանցում է ներհայաստանյան հարցերի մեջ: Սա ամենամեծ հարվածներից մեկն է, որ կարող է լինել մեր կամ ցանկացած այլ պետության ինքնիշխանությանը: 2018 թ.-ին ասում էին՝ ինքնիշխանությունն ենք վերականգնելու, հիմա սա՞ է ինքնիշխանությունը: Որքան էլ կան բովանդակային ու քաղաքական բազմաթիվ հարցեր, սահմանադրական փոփոխությունները պետք է հետևյալ տրամաբանության մեջ դիտարկենք. մենք՝ որպես բազմադարյա և բազմաչարչար պատմություն ունեցող ժողովուրդ, մեր երկրի կառավարման ղեկը տալի՞ս ենք Ալիևին, թե՞ ոչ: Մնացած խոսակցություններն ուղղակի քաղաքական շահարկումներ են լինելու»,-նշում է մեր զրուցակիցը:
Հայաստանի իշխանություններն ասում են՝ ուզում են փոխել Սահմանադրությունը, որ այն համապատասխանի ներկա մարտահրավերներին և այլն: Ինչպե՞ս են ժողովրդին մատուցելու Սահմանադրության փոփոխության անհրաժեշտությունը: «Եթե փորձենք բանաձևով ներկայացնել, ապա իրենց ասածը հետևյալն է՝ «դու՝ հայ ազգ, որպես հավաքական միավոր, ստանում ես հարվածներ, երբ լինում ես հայ, երբ չես հրաժարվում քո ինքնությունից, պատմությունից և այլն»: Առաջարկում են դրանից հրաժարվել: Դրա համար եմ ասում, որ երկրի և ազգի ապագան կառավարելու մանդատը հանձնում են Ալիևին: Իսկ ինչպե՞ս են սա ներկայացնում ժողովրդին: Տեսնում եմ երկու ուղերձ, որոնց շուրջ իշխանությունները կարող են կառուցել սահմանադրական փոփոխությունների նախընտրական քարոզարշավը, գոնե այն կտրվածքով, որ մարդկանց բերեն ընտրատեղամաս: Երևանի ավագանու ընտրությունները ցույց տվեցին, որ նույնիսկ մարդկանց ընտրատեղամաս բերելու հետ կապված իշխանությունները խնդիրներ ունեն: Երկու հիմնական թեզ է լինելու: Առաջին՝ եթե չփոխենք Սահմանադրությունը, մեզ պատերազմ է սպասվում: Փաշինյանի հարցազրույցը Հանրային ռադիոյում հենց դրա մասին էր, նա մեր ժողովրդի վրա վախ էր «վաճառում»:
Երկրորդ՝ The Telegraph-ին տված իր հարցազրույցում Փաշինյանն այն թեզն է առաջ քաշում, որ պատրաստ ենք ԵՄ-ին մոտ լինել այնքան, որքան ԵՄ-ն դա հնարավոր կհամարի: Ասելու են՝ փոխում ենք Սահմանադրությունը, հրաժարվում ենք խորհրդային ժառանգությունից, մեր պատմական իղձերից և այլն, դրա փոխարեն հնարավորություն ենք ստանում ԵՄ-ի հետ մերձենալու, առավել ևս, որ, ըստ «շիրինյանախզմալ յանական» տրամաբանության, Հարավային Կովկասն արդեն ԵՄ-ի տարածաշրջան է: Այսինքն, եթե փոխենք Սահմանադրությունը, կմերձենանք ԵՄ-ի հետ, այլ կերպ ասած, հնարավոր է, որ ԵՄ-ի հետ վիզաների պարզեցման ռեժիմ ստանանք:
Իշխանություններն ասում էին, որ բանակցություններ են վարում այս ուղղությամբ: Փորձելու են մարդկանց վրա «վաճառել» վախը և վիզաների ազատականացման ռեժիմի հետ կապված հնարավոր զարգացումները: Եթե սա քննարկենք՝ ասելով, որ, օրինակ՝ վիզաների ազատականացման ռեժիմը դեմոգրաֆիական փոսում գտնվող Հայաստանի համար հղի է շատ լուրջ վտանգներով, ուղղակի «կդատարկվենք», կարող ենք Ուկրաինայի, Վրաստանի, Մոլդովայի օրինակները բերել, այն, ինչ ԵՄ-ից խոստացել էին, մարդիկ ոչինչ չստացան, բայց ունեցան կորուստներ, մտնելու ենք բովանդակային քննարկման մեջ, բայց բարդ է պատկերացնել, թե ինչպես կարելի է բովանդակային քննարկման մեջ մտնել մի իրավիճակում, երբ «խաղասեղանին» դրված է Հայաստանի ապագայի հարցը հետևյալ կերպ՝ Ալիևը ղեկավարելո՞ւ է Հայաստանը, թե՞ ոչ»,-ընդգծում է քաղաքագետը:
Հայաստանի և Ադրբեջանի իշխանություններն իրար նամակներ ու առաջարկություններ են փոխանցում, զանգահարում: Հայաստանի իշխանությունը կատարում է ադրբեջանական կողմի պահանջները: Ադրբեջանը ի պատասխան ոչինչ չի անում: Ինչո՞ւ Հայաստանը չի վերցնում, օրինակ՝ դադար բանակցություններում, եթե դրանք, իհարկե, կան, և չի պահանջում երաշխիքների տրամադրում Ադրբեջանից, տարածքային ամբողջականության ճանաչում և այլն:
«Հարցը փորձում եք մեղսունակության կանխավարկածով վերլուծել, բայց խնդիրը լրիվ այլ է: Պնդում եմ, որ այս մարդը և իր թիմը շատ պարզ և գիտակցաբար լուծարում են Հայաստանի երրորդ հանրապետությունը, առանց չորրորդ հանրապետություն ստեղծելու երաշխիքների: Մեզ հետ ուզում են անել այն, ինչ 2023 թ.-ի սեպտեմբերի 28-ին արեցին Արցախի Հանրապետության հետ: Երրորդ հանրապետության լուծարումը կհանգեցնի նրան, որ կոչնչանա այն հայցվորը, որն ապագայում կարող է ինչ-որ հայց ներկայացնել Նիկոլ Փաշինյանի և իշխող թիմի դեմ: Հայցվոր ասելով՝ նկատի ունեմ Հայաստանի Հանրապետությունը: Որպես հավաքական քաղաքական միավոր՝ շատ նատուրալիստական ժողովուրդ ենք: Այնքան ժամանակ, մինչև Փաշինյանը Պրահայի դավադրությունից հետո բաց տեքստով չհայտարարեց, որ Ադրբեջանի 86,6 հազար քառակուսի կիլոմետր տարածքի մեջ մտնում է նաև Արցախի Հանրապետությունը, նույնիսկ ընդդիմադիր դաշտում կային քննարկումներ առ այն, որ Փաշինյանը ժամանակ է ձգում և այլն: Բայց արդեն Պրահայից պարզ էր, որ շատ լուրջ խնդիր ունենք Արցախը փրկելու:
Արցախը ոչնչացավ, դրանից հետո մարդիկ ասում են՝ եկեք ինչ-որ քայլեր ձեռնարկենք, Արցախը փրկենք, արցախցիներին վերադարձնենք այնտեղ և այլն: Կողմ եմ, որ պայմաններ լինեն, և արցախցիները վերադառնան, բայց ասում եմ՝ լինում է խնդիր, ուշացած ենք դրան արձագանքում: Պրահայում տեղի ունեցած դավադրությունից հետո ինձ համար ակնհայտ էր, որ Հայաստանի Հանրապետությունն է արդեն վտանգի տակ: Բայց սպասեցինք մինչև Արցախը ոչնչացավ, հայաթափվեց, անցավ Ադրբեջանի վերահսկողության տակ, նոր այստեղ սկսեցինք ինչ-որ շարժումներ Հայաստանն ու Հայաստանի Սահմանադրությունը փրկելու, Արցախի հարցը բարձրացնելու համար:
Մի քանի տարի ուշացել ենք այն ամենից, ինչը պետք է անեինք: Սա նատուրալիստական մոտեցում է, մեզ մատնանշում են խնդիրը, նոր սկսում ենք դրանով զբաղվել: Սահմանադրական փոփոխությունների մասին Ալիևն առաջին անգամ բաց տեքստով ասել է 2021 թ. սեպտեմբերի 27-ին՝ պատերազմից մեկ տարի անց: Քաղաքական դասը փաստացի երեք տարի ուներ, որ նախապատրաստվեր սահմանադրական փոփոխություններին, իր քայլերը մշակեր, ժողովրդի հետ որոշակի կոմունիկացիայի մեջ մտներ, բացատրեր, թե դա ինչ վտանգներով է հղի, բայց ոչ ոք ոչինչ չարեց: Հենց Փաշինյանը դաշտ նետեց այս թեզը, քանի որ ժամանակն է տնային առաջադրանքը կատարելու, սկսեցինք սա քննարկել: Սա, մեղմ ասած, հանցավոր անփութություն է»,-ասում է մեր զրուցակիցը:
Հայաստանի իշխանությունները դեռ ամիսներ առաջ հայտարարում էին նաև արտաքին քաղաքական վեկտոր փոխելու մասին, սակայն հստակ քայլեր, կարծես թե, չարվեցին: Ի վերջո, կողմնորոշվեցի՞ն՝ դեպի Արևմուտք են գնո՞ւմ, թե՞ Ռուսաստան: «Հայաստանի իշխանությունները վաղուց կողմնորոշված են, այդ կողմնորոշումը ոչ թե դեպի Արևմուտք է, այլ դեպի Թուրքիա: Հեքիաթները ԵՄ-ի և այլնի մասին ավարտվելու են թուրքական շքամուտքի առաջ: Նիկոլ Փաշինյանը դա շատ լավ հասկանում է, միայն թուրքական ուղղվածություն ունեցող, թյուրքական աշխարհի մաս կազմող Հայաստանում ինքը և իշխող քաղաքական թիմն ունեն քաղաքական ապագա: Այլ հավասար պայմաններում իրենք Հայաստանում քաղաքական ապագա չունեն: Իրենց մոտ երկընտրանքը հետևյալն է՝ կամ ոչնչացնել հայցվորին, որ նա հետագայում հայց չներկայացնի իրենց դեմ, կամ հայցվորին ինտեգրել թյուրքական աշխարհի մեջ և դրանում որպես վիլայեթի ղեկավար, այն էլ Ադրբեջանի վիյալեթի ղեկավար, շարունակել Հայաստանում պաշտոնավարել: Ոմանց գուցե սա ծայրահեղական մոտեցում թվա, բայց կարծում եմ, որ այս ուղղությամբ ենք գնում: Իրենց ուղղվածությունը դեպի Թուրքիա է, մնացածը ծխածածկույթ է դա թաքցնելու համար»,-եզրափակում է Բենիամին Մաթևոսյանը:
ԼՈՒՍԻՆԵ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ
