«Փաստ» օրաթերթը գրում է.
«Մենք վերադարձնում ենք, չենք զիջում»: Իշխանության հնչեցրած այս միտքը վերջին օրերին թերևս ամենաշատն է շրջանառվում, երբ անդրադառնում ենք Տավուշի չորս գյուղի շուրջ ստեղծված իրավիճակին: Առաջ են բերում ինչ-որ քարտեզներ, վերհիշում, որ այդ տարածքներն ադրբեջանական անվանում ունեն, փորձում հիմնավորել իրենց քայլերը: Քաղաքական վերլուծաբան Ռուբեն Մարգարյանն ասում է՝ ցանկացած գործողություն անելիս էլ ցանկության դեպքում կարելի է իրավական հիմք գտնել:
«1920 թ.-ին ստորագրել ենք Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը, որով Հայաստանից մնում էին միայն Երևանն ու Սևանը: Այս օրինակով ուզում եմ ասել, որ ցանկության դեպքում անգամ սա կարող են իրավական հիմք համարել: Ժամանակի ընթացքում փոխվում են իրավիճակներ, փոխվում են նաև պայմանագրեր: Երբ խոսվում է տավուշյան չորս գյուղի մասին, 19901991 թթ. հետո այնտեղ ահագին բան փոխվել է: Հիմա ի՞նչն է իրավական հիմքը դրանք Ադրբեջանին տալու՝ Խորհրդային Միության կառուցվա՞ծքը: Ըստ Խորհրդային Միության կառուցվածքի, Լեռնային Ղարաբաղն ունի ինքնավարության կարգավիճակ: Եթե Ալմա Աթայի հռչակագիրն է հիմքը, այդ դեպքում թող սկզբից անդրադառնան դրան:
Խոսքն այն մասին է, որ ամեն ինչ կարող ես բացատրել, հատկապես եթե անունդ Նիկոլ Փաշինյան է, լեզվի հետ պրոբլեմ չունես, ամեն ինչ կարելի է բացատրել, հիմնավորել: Խնդիրն այն է, որ բոլոր բացատրություններն ի վնաս Հայաստանի են: Եթե հիմքն Ալմա Աթայի հռչակագիրն է, Խորհրդային Միության աշխարհագրական բաժանումը, պետք է ուրիշ տեղից սկսենք բաժանել, ինչո՞ւ անպայման հենց այդ տարածքներից: Այդ պատճառով ենք պնդում, որ հիմնական մեխը գալիս է Նիկոլ Փաշինյանից և նրա կառավարության դիրքորոշումից, այն է՝ զիջել: Սա շատ նման է Նիկոլ Փաշինյանի այն թեզին, երբ նա խոսում էր Արցախի հարցում նշաձողի իջեցման մասին:
Բացատրում էր այսպես՝ նշաձողն իջեցնենք, միջազգային հանրությունը կկանգնի մեր կողքին, մեր շահերը կպաշտպանի: Այդ ժամանակ խորհրդարանական ընդդիմությունը լսումներ հրավիրեց Ազգային ժողովում, Գուրգեն Արսենյանն այդ հանդիպման ժամանակ սկսեց ընդդիմությանը հանդիմանել, թե նրանք քաղաքականությունից բան չեն հասկանում, Նիկոլն ասում է՝ ինքնորոշման հարցը չդնենք, դնենք իրավունքի ու անվտանգության հարց, դա իր հետևից բերելու է նաև ինքնորոշման հարց: Ստացվում էր, որ ընդդիմությունը «բոբիկ» էր, Նիկոլի խոր ծրագիրը չէր հասկանում: Հիմա նույնն է ասում, հանձնենք, որ միջազգային հանրությունը կանգնի մեր կողքին, պաշտպանի մեզ մնացած հարցերում: Եթե վաղը Ադրբեջանն այդ չորս գյուղը վերցրեց և պահանջեց ադրբեջանցիների «վերադարձ» Սյունիք, Սևանի ավազան և այլուր, դրա տակ դժվա՞ր կլինի լեգիտիմ հիմքեր գտնելը: Պրոբլեմ չկա, Փաշինյանը կասի՝ մարդիկ իրավունք ունեն վերադառնալու, եկեք այդպես վարվենք, որ միջազգային հանրությունը կանգնի մեր կողքին: Հիմնավորելը հեշտ է, այստեղ կարևոր է նայել արմատին, թե ինչու ես հիմնավորում միշտ այն, ինչը վնասում է Հայաստանի անվտանգության շահերին»,-«Փաստի» հետ զրույցում ասում է Մարգարյանը:
Տավուշյան պաշտպանական շրջանի մասին ոչ մեկ անգամ խոսել են անվտանգության ու ռազմական փորձագետները՝ ընդգծելով դրա կահավորված ու ամուր լինելու մասին:Քաղաքական վերլուծաբանը հիշեցնում է նաև 2020 թ. հուլիսյան լոկալ մարտերի մասին: «Դրանցից հետո Նիկոլ Փաշինյանը մեծ հաճույքով պարգևներ ու կոչումներ են բաժանում, ասում՝ տեսեք, թե Հայկական բանակը ինչպես է դիմադրել, իսկ հիմա այդ ամբողջը հեշտությամբ հանձնում է: Այստեղ պետք է հասկանալ, թե «Քաղաքացիական պայմանագրի» շուրջ միավորված մարդիկ ինչո՞վ են առաջնորդվում, իրենց մոտեցումը, որ այդ բոլորը կարևոր չէ, գուցե բացատրվում է վախերով, որ եթե այդ գծից շեղվեն, ի վերջո, հեռանալու են իշխանությունից, ելքը Հայաստանի նկատմամբ թուրք-ադրբեջանական պահանջները բավարարելն է: Բացի դա, սա անում են Արևմուտքից խոստումներ, հրավերներ ստանալու, ԵՄ անդամության թեկնածու դառնալու համար: Իսկ այդ ընթացքում ինչքա՞ն են զիջելու: Այս ամենում հստակ է Արևմուտքի մոտեցումը:
Նա համաձայն է բոլոր այն քայլերին, որոնք ուղղված են Ռուսաստանի դեմ, որոնք նրա դեմ ուղղված չեն, ինքը չի խառնվի: Նրան չի հետաքրքրում այդ չորս գյուղը, հակառակը՝ Արևմուտքը կողմ է, որ Հայաստանը այդ չորս գյուղի և այլնի գնով Ադրբեջանի հետ իր հարցերը լուծի, որ կենտրոնանա մյուս հարցերի վրա, որոնք հետաքրքրում են իրեն»,նշում է մեր զրուցակիցը: Երբեմն տպավորություն է, թե Հայաստանի ներկա իշխանություններն ինչից ամենաշատն են խոսում, հանրությունը հակառակն է «ստանում»: Խոսում են խաղաղությունից ու անվտանգությունից, ամենօրյա ռեժիմով սպասում ենք պատերազմի, խոսում են տնտեսական բարձր ցուցանիշներից, սկսում ենք վատ ապրել:
«Իշխանությունները չեն առերեսվում իրականության հետ, սխալ նժույգի վրա են խաղադրույք կատարել: Երբ անում ես ինչ-որ քայլեր ու ձախողվում ես, փորձում ես պատճառը գտնել, բայց չես ուզում այն գտնել քո մեջ: Ցանկացած բանական մարդու համար պարզ է, որ եթե քո իշխանությունն այդքան ձախողումներ է արել, ուրեմն պատճառը քո մեջ է: Բայց չեն ուզում դա ընդունել, սկսում են մեղավորներ փնտրել, իրենք գտել են այդ մեղավորին՝ Ռուսաստանն է. նրանց համոզմամբ, որքան հեռու գնանք Ռուսաստանից ու մոտենանք Արևմուտքին, այնքան լավ կլինի: Սա անելանելի վիճակից է նաև, որովհետև ինչպե՞ս բացատրեն նորմալ մարդկանց, թե ինչո՞ւ մինչև հիմա Արցախը հայկական էր, իրենց օրոք հայկական չի: Կա՛մ պետք է ասեն, որ իրենք են սխալ եղել, կա՛մ մեղավոր են ուրիշները. ըստ իրենց, «ամենահարմար» մեղավորը Ռուսաստանն է, որովհետև նախկիններն ու զինվորականները փոքր մեղավորներ են, գլոբալ հարցերում մեղավոր է Ռուսաստանը:
Գնում են դեպի Արևմուտք, որի դիրքորոշումը շատ հստակ է, նա առատաձեռն է այն մարդկանց և ուժերի նկատմամբ, որոնք իրենց քաղաքականության ծիրի մեջ են: Գումար կտան, հրավերներ կուղարկեն, կսիրաշահեն, մնում է, որ քո ժողովրդին բացատրես, թե ինչու այդպես եղավ, փորձես ասել, որ սևը սպիտակ է, հանձնում ենք տարածքներ, որ ապրենք անվտանգ: Նորմալ տրամաբանության տեսանկյունից սա անհեթեթություն է, որքան շատ հանձնես, այնքան ավելի վտանգված ես: Հանձնում ես, իրենց դիրքերը լավանում են, ասում ես՝ սահմանին չերևացող պատ կլինի: Ադրբեջանն էլ տեսնում է, որ իր առջև խնդիր չկա, կրկին պահանջներ է դնում: Իրեն ձեռնտու է, որ այդ պահանջները բավարարվեն առանց զոհերի, նա էլ, մեծ հաշվով, պատերազմ չի ուզում. եթե Փաշինյանը տալիս է այդ տարածքները, նա էլ վերցնում է: Իրենից մի քիչ համբերություն է պահանջվում, նախ՝ պետք է մարսի վերցրածը, պետք է Արցախը մարսի, հետո քայլ անի, չորս գյուղը վերցնի, մի քիչ համբերի, հետո նորից քայլ անի, հետո հաջորդը և այդպես շարունակ: Սա իրենց համար հեշտ տակտիկա է»,-ընդգծում է նա:
Ադրբեջանը շահագրգռված չէ նաև «Խաղաղության պայմանագրի» ստորագրմամբ: «Ադրբեջանն ավելորդ պարտավորություններ չի ուզում վերցնել իր վրա: Շատ կետեր կան, որտեղ նա խնդիրներ ունի: Չորս գյուղից բացի, կան էլի չորս գյուղի, ճանապարհի տրամադրման հարցեր: Ի դեպ, այս պարագայում էլ ցանկության դեպքում կարող են հիմք գտնել: Օրինակ՝ կարող են ասել, որ Խորհրդային Միության տարիներին այդ ճանապարհով ադրբեջանցիներն ազատ երթևեկում էին, հիմա էլի ուզում են ազատ տեղաշարժվել, ի՞նչ խնդիր կա: «Խաղաղության պայմանագիրը» գուցե կնքվի այն ժամանակ, երբ Ադրբեջանն ակնհայտորեն չունենա պահանջներ, դա էլ չգիտենք, թե երբ կլինի, կամ գուցե Հայաստանն ավելի շատ բան պետք է զիջի, քան արդեն զիջել է: Գուցե կրկին անդրադարձ լինի Սահմանադրության փոփոխություններին: Նիկոլ Փաշինյանը տեսնում է, որ մարդկանց մեծ մասը դեմ է գյուղերի հանձնմանը, որքան էլ փորձում են համոզել: Դեմ է նաև Սահմանադրության փոփոխությանը, որովհետև հասկանում է, թե ինչով է դա պայմանավորված: Դրա համար էլ այդ գործընթացը ձգձգում են: Միանգամից ամեն ինչ իրար խառնելու դեպքում ընդվզման ավելի մեծ ռիսկ կա»,-եզրափակում է Ռուբեն Մարգարյանը:
ԼՈՒՍԻՆԵ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ
