Թուրքիայի հայ համայնքն աստիճանաբար կորցնում է մայրենի լեզուն, նոր սերունդը սկսում է ավելի քիչ ուշադրություն դարձնել համայնքի խնդիրներին: Ու չնայած վերջին տարիներին Թուրքիայում տեղի են ունեցել որոշ զարգացումներ, որոնց հետեւանքով նախկինում արգելված թեմաների մասին կարելի է ազատ խոսել, այդուհանդերձ, հայերի նկատմամբ կանխակալ վերաբերմունքը թուրքական պետությունում շարունակվում է: «Արմենպրես» գործակալությունը խոսել է Ստամբուլում լույս տեսնող հայկական «Ակոս» պարբերականի նոր գլխավոր խմբագիր Եդվարդ Դանզիկյանի հետ' անդրադառնալով ինչպես պարբերականի առաջիկա ծրագրերին, այնպես էլ հայ համայնքին առնչվող խնդիրներին:

- Շնորհավորելով «Ակոս» պարբերականի խմբագրի պաշտոնը ստանձնելու կապակցությամբ՝ կցանկանայի տեղեկանալ Ձեր առաջիկա ծրագրերի մասին: Ձեր խմբագրության օրոք որո՞նք են լինելու «Ակոս» պարբերականի աշխատանքի հիմնական սկզբունքները:

-Շնորհակալություն: Առջևում ապրիլի 24-ն է, երբ բոլորս հիշատակելու ենք Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցը: Կարծում եմ՝ այս առաջիկա ամիսների ընթացքում կենտրոնանալու ենք հենց այս թեմայով քաղաքական և դիվանագիտական զարգացումների վրա: Ի՞նչ կանի Թուրքիան, Հայաստանի և արտերկրի հայերից կողմից ի՞նչ քայլեր կարվեն, ապրիլին ովքե՞ր կգան Թուրքիա, հիշատակման համար արտասահմանից ինչպիսի՞ մասնակցություն կլինի. այսպիսի հարցերը սպասում են պատասխանի: Ե՛վ կենտրոնանալու ենք նմանօրինակ ակտուալ զարգացումների վրա, և՛ աշխատելու ենք տեղեկատվական հրապարակումներ անել 100 տարի առաջ տեղի ունեցած դեպքերի հետ կապված: Պարբերականի հիմնական սկզբունքներն ամեն ժամանակի համար նույնն են՝ հետաքրքրվել Թուրքիայի հայ համայնքի խնդիրներով և լրագրություն անել:

-«Ակոս»-ի մասին խոսելիս մշտապես մտքիդ Հրանտ Դինքն է գալիս: Սակայն որոշ մարդիկ պնդում են, որ մեր օրերի «Ակոս»-ը տարբեր է Դինքի խմբագրության ժամանակվա «Ակոս»-ից: Ի՞նչ կասեք նման խոսակցությունների մասին, «Ակոս»-ն իրո՞ք փոխվել է:

-Որքան հասկանում եմ՝ նկատի ունեք այն քննադատությունները, որով Հայաստանում ու որոշ շրջանակներում պնդում են, թե ««Ակոս»-ը նախկինի նման համարձակ չէ»: Իրականում այս քննադատության հետ համամիտ չեմ: Համարձակությունը մի փոքր էլ կապված է ժամանակաշրջանի մթնոլորտի հետ: Օրինակ այն լուրը, որ Սաբիհա Գյոքչենն իրականում հայ որբ է եղել, 2004 թվականի Թուրքիայի համար շատ խիստ տեղեկություն էր, քանի որ Թուրքիայի քաղաքական դերակատարներն ընտրեցին այս տեղեկատվությանը խիստ հակազդեցություն ցույց տալու ճանապարհը: Եթե նույն լուրը արվի հիմա, այն խիստ ի համարվի, քանի որ քաղաքական մթնոլորտն այլևս նմանօրինակ լուրերի նկատմամբ նախկինի նման հակազդեցություն չի ցուցաբերում:

Կարճ ասած՝ խստությունը պայմանավորված է նաև նրանով, թե համակարգը ինչին կարձագանքի, իսկ ինչին ոչ: Նույն զարգացումները կարող ենք տեսնել նաև քրդական հարցում: Այսօր կարող ես ասել այն ամենը, ինչն ասելու համար 10 տարի առաջ կարող էիր բանտում հայտնվել: Եվ այժմ հայտնի շրջանակների կողմից էլ կարող են գալ այնպիսի քննադատություններ, թե քուրդ քաղաքական գործիչները «բավական խիստ չեն»: Սակայն ամենից առաջ պետք է հիշել, որ բոլոր այս զարգացումները ձեռք են բերվել քաղաքական և հասարակական պայքարի արդյունքում, և սրանց համար մեծ գին է վճարվել:

-Որպես Ստամբուլում ապրող հայ՝ ինչպե՞ս եք գնահատում Թուրքիայի հայ համայնքի այսօրվա վիճակը: Ըստ Ձեզ՝ որո՞նք են համայնքի՝ լուծման կարիք ունեցող ամենահրատապ խնդիրները:

-Կարծում եմ՝ հայ համայնքի կարևորագույն խնդիրն այսօր հայերենի աստիճանական կորուստն է, դպրոցներում հայ աշակերտների փոքր թիվը և նոր սերնդի կողմից հայկական համայնքի խնդիրների նկատմամբ մեծ ուշադրություն չցուցաբերելը: Սա, իհարկե, երբեմն անխուսափելի երևույթ է, քանի որ նոր սերունդները միշտ ուրիշ օրակարգ են ունենում, աշխարհում ամեն տեղ է այսպես: Բայց, ամեն դեպքում, ամենակարևոր խնդիրը բնակչության աստիճանական նվազումն է. այս խնդրին որևէ լուծում չի գտնվում: Սրա հետ կապված՝ Անատոլիայում էլ բնակչությունը գրեթե վերանում է: Մշակութային, պատմական ժ առանգության պաշտպանության հետ կապված էլ դեռ մեծ խնդիրներ կան: Անատոլիայում շատ եկեղեցիներ մեր օրերում այլ նպատակի են ծառայում, որոշներն այդ տարածքի մարդկանց սեփականությունն են: Եվ մեկ էլ այն, որ չնայած վերջին տարիների զարգացումներին' հայերի հետ կապված ընկալումը հիմնականում դեռ լավատեսական չէ, այս պատճառով հայ համայնքը դեռ զգում է իրեն ճնշման տակ, դժվարանում է խոսել:

- Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին ի՞նչ պետք է սպասել Թուրքիայից:

-Քաղաքականության մեջ հավասարակշություններին նայելիս իրատեսական չի դառնում սպասելը, որ Ցեղասպանությունը կընդունվի: Սրա հետ մեկտեղ դժվար է նաև ենթադրել, թե կառավարությունը ինչ կանի, քանի որ նախընտրական տարում ենք, բացի այդ այս հարցում կա «Արդարություն և զարգացում» կուսակցության (խմբ.- Թուրքիայի իշխող կուսակցությունն է) բավական էլաստիկ, անհավասարակշիռ, անհետևողական քաղաքականությունը: Նախորդ տարվա ցավակցական ուղերձից հետո ոչ ոք չէր սպասում, որ օրինակ այս տարի ապրիլի 24-ին կկազմակերպվի Չանաքքալեի հիշատակի արարողություն և հատկապես այն, որ դրան կհրավիրվի Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանը: Այս հրավերը Թուրքիայում խնդրին արդար տեսանկյունից նայող շրջանակների կողմից մեծ հակազդեցությամբ ընդունվեց: Այսինքն, եթե կառավարությունը նախկինի համեմատ մի դրական քայլ է անում, կա սովորություն, որ դրանից հետո անպայման մի բացասական քայլ էլ պիտի արվի: Սակայն ես ենթադրում եմ, որ ապրիլի 24-ին ընդառաջ, թեկուզև փոքր, մի քայլ կարվի, սակայն չեմ կարող ասել, թե ինչպիսին:

-Ապրիլի 24-ին Հայաստան գալու մտադրություն ունե՞ք:

-Ցանկություն կա, սակայն վերջնական կորոշեմ ապրիլին:

Հարցազրույցը Արաքս Կասյանի