Վերջին շրջանում շատերին է մտահոգում այն հարցը, որ խոշոր առևտրի կենտրոններն իրենց գոյությամբ պարզապես խեղդում են մանր խանութներին: Թե՛ տոնավաճառների տաղավարներում հագուստ վաճառողները, թե՛ սովորական մանր խանութների տերերն անընդհատ բողոքում են, որ ինչ բացվել են սուպերմարկետները, «մոլ»-երը, իրենց եկամուտները զգալիորեն նվազել են, որովհետև մարդիկ գերադասում են առևտուր անել խոշոր կենտրոններից, թեպետ հաճախ որոշ ապրանքներ մանր խանութներում ավելի էժան ու մատչելի են լինում, նաև մանր խանութներում հաճախորդների համար ավելի քիչ է ժամանակի կորուստը:
Այս գործոններն իսկապես կան, և այս առումով մանր առևտրականների զարմանքն ու վրդովմունքը տեղին է, սակայն կա ևս մի կարևոր գործոն, որի մասին մանր առևտրականները մոռանում են կամ էլ ուղղակի չեն ուզում խոսել: Խոսքս սպասարկման որակի մասին է:
Բոլորս էլ նկատած կլինենք, որ առևտրի մանր կետերում քաղաքակիրթ սպասարկում ասվածը, մեղմ ասած, հաճախ չի հանդիպում, չկա սպասարկման մշակույթ: Խանութների վաճառողները գնորդներին կարող են դիմել «դու»-ով, երբեմն չպահել քաղաքավարության անհրաժեշտ նորմերը, բավարար պատասխաններ չտալ հաճախորդներին հետաքրքրող հարցերին, մինչև ընդհուպ խոշոր թղթադրամ տվող գնորդին ասել, թե մանր չունեն, որ վերադարձնեն և ուղարկել որևէ այլ տեղ մանրելու: Սրանք իրականում մանրուքներ չեն, նման բաներն են, որ վանում են գնորդներին, մարդիկ կարիք ունեն ավելի հարգալից, որակյալ սպասարկման, ավելի քաղաքակիրթ միջավայրի: Եվ քանի որ խոշոր առևտրի կենտրոններում անհամեմատ ավելի բարձր են պահվում քաղաքավարության նորմերը և սպասարկումն էլ ավելի բարձրորակ է, ապա շատերը իրենց կամքով դառնում են սուպերմարկետների ու «մոլ»-երի մշտական հաճախորդները:
Այնպես որ յուրաքանչյուր երևույթ երկու կողմ ունի: Մանրերը բացի խոշորների վրա ամբողջ մեղքը բարդելուց, կարող են նաև վերը շարադրված հարցերի մասին մտածել, փորձել ի վերջո իրենց մոտ էլ ձևավորել քաղաքակիրթ սպասարկման մշակույթ, միգուցե կարողանա՞ն ավելի շատ գնորդների հրապուրել դրանով: Ամեն դեպքում սա մրցակցություն է, և մրցակցության մեջ ամեն կողմը պետք է ձգտի հաղթող լինել:
Կարեն Վարդանյան
