- Չգիտեմ ինչ է նշանակում: Կգտնվեն ոմանք, որ կասեն՝ այո: Կգտնվեն ոմանք, որ կասեն դեռևս շուտ է այդպես ենթադրել: Երբ ժողովուրդն այլևս հարցեր չի տալիս, հետևաբար և պատասխաններ չի ստանում, երբ ժողովուրդը գտնվում է խոսքային ու մտային վակուումում և չի քննարկում որևէ հստակ ճանապարհային քաղաքական քարտեզ, բացի «հաղթելու՛ ենք» հրաշալի կարգախոսից, հնարավոր չէ այլևս լայն հետևություններ անել: Երբ քաղաքական ծավալային, ճակատագրական որոշումներն ընդունվում են առանց ժողովրդի մտավոր վերնախավի ուղղակի մասնակցության՝ միայն ռազմական և քաղաքական վերնախավի մակարդակում, իսկ դա փաստ է, ենթադրություններ անել թե երկիրը քաղաքական կոնկրետ ինչ կուրսի մեջ է՝ շատ դժվար է, որովհետև տեղեկություններ չկան: Ու թեև կռահելն անչափ դժվար է, բայց անհնար էլ չէ: Միաժամանակ Հայաստանում գտնվողների համար պրակտիկորեն անհնար է այդ մասին խոսելը, որովհետև երկրի ներսում գործում են սահմանափակումներ: Ես կարծում եմ, որ ինչպիսի համատեքստում էլ որ ավարտվի այս պատերազմը՝ ահռելի հարցեր են առաջ գալու, ահռելի հարցեր են տրվելու: Ես շատ կուզենայի, որ այդ հարցերի գոնե մի մասը տրվեին այսօր՝ հենց պատերազմի պահին: Կուզենայի ժողովրդի մտածող հատվածն ու մտավոր վերնախավը, բացի ստանդարտ լոզունգներ արտաբերելուց, մտքերի, առաջարկների և պահանջների փաթեթ ներկայացներ: Լիներ քննարկում, որովհետև սա բոլորիս կյանքի հարցն է, բոլորիս հայրենիքի հարցն է, բոլորիս նախնիների ժառանգության, բոլորիս հարազատների թափած արյան և բոլորիս հետագա ծնվելիք ու այլևս երբեք չծնվելիք սերունդների առջև պատասխանատվության հարց է: Սա գոյություն ունենալու և չունենալու հարց է: Բայց կա այն ինչ կա, ու մենք, որպես ժողովուրդ, սրան անդրադառնալուն այլընտրանք չենք ունենալու:

 

 

- Նախ՝ այդ հարցը պետք է տալ Ռուսաստանին: Ապշել կարելի է, թե ինչպես հզորագույն տերությունում շատերը չեն հասկանում մի պարզ իրողություն. Ադրբեջանին՝ որպես հնարավոր ազդեցության գոտի, Ռուսաստանն այլևս կորցրել է: Տանուլ է տվել նրան Թուրքիային: Ադրբեջանից տասնյակ անգամներ փոքր, բայց իրենց համար տասնյակ անգամներ առավել կարևոր Հայաստանին Ռուսաստանը կորցնում է հենց այս օրերին: Հայ ժողովուրդն այս դժվարին պահին՝ կենաց ու մահու այս կռվում, անվերապահ դաշնակցի կարիք ունի և այդ դաշնակցին նա փնտրեց, բայց, կարծես թե, չգտավ: Հասարակությունը կարող է մոռանալ, բայց ժողովուրդը հիշողություն ունի եւ հետևություններ անելու կարողություն: Եվ այստեղ հարց է ծագում, իսկ Հայաստանն ունի՞ այսօր ռազմական դաշնակից: Ես` որպես քաղաքագետ, «ռազմական դաշնակիցների» միայն մի ձևաչափ գիտեմ: Դա պատերազմի դժվար պահին՝ միայնակ երկու ռազմա-տնտեսական դաշնակից հսկաների դեմ կռվող հերոսական փոքրիկ դաշնակցին ուղղակի ռազմական օգնությամբ ձեռք մեկնող, նրան անսահմանափակ ռազմամթերք և զենք տրամադրող, նրա թշնամուն զենք չվաճառած, նրա կողքին և նրա համար ծանր պահին ուղղակի կռվող դաշնակցի օրինակն է: Այլ ձևաչափ՝ հատկապես միայնակ պատերազմող դաշնակցին ոչ թե ուղղակիորեն օգնող, այլ՝ նրա տարածք սեփական «դիտորդներ» և ապա «խաղաղապահներ» մտցնել ցանկացող «դաշնակիցների» մասին համաշխարհային փորձում ինձ ոչինչ հայտնի չէ: Առավել ևս, երբ դաշնակիցները միայնակ կռվող դաշնակցի քաղաքական-տարածքային շահերին ամբողջությամբ հակառակ դիվանագիտական առաջարկներ են անում: Ես չգիտեմ դաշնակիցների մասին, որ իրենց կրտսեր դաշնակցի ողջ աշխարհագրական անվտանգությունը հարցականի տակ դնող տարածքային զիջումների երկար տարիներ եղած պլանից են խոսում և դա հատկապես այս պատերազմից հետո: Ես չգիտեմ դաշնակիցներ, որ իրենց «ռազմավարական դաշնակցի» թշնամուն կոչում են «ռազմավարական գործընկեր» և միաժամանակ ամենակտրուկ ձևով գոնե միանգամից չեն զսպում նրա հարձակումը սեփական դաշնակցի դեմ, մանավանդ երբ այդ մյուս «ռազմավարական գործընկերը» մարտադաշտ է բերել քո սեփական դարավոր թշնամուն, որի հետ դու մերձեցել ես, որպեսզի այսօրէական կարճատես խնդիրներ լուծես:

Ռուսաստանը, թերևս, բարեկամ է, թերևս լավ օրերի ընկեր, թերևս կարող էր լավ և իսկական ռազմական դաշնակից լինել, եթե Հայաստանում նախկինում ամեն բան ճիշտ արած լինեին հայաստանցիները, եթե առաջին երեք նախագահներին ժողովրդի առնվազն մի հատված չմեղադրեր դավաճանության մեջ, բայց հիմա կա այն ինչ կա:

 

Հիմա անհրաժեշտ է Ռուսաստանի հետ շատ ջերմ, լավ, բարեկամական և սիրով հարաբերություններ պահպանել , բայց և կայծակնային արագությամբ նոր դաշնակիցներ փնտրել, կատարել դրականորեն «հուսահատ» քայլեր, դիմել դիվանագիտական ծայրահեղ միջոցների, անել նախկինում անպատկերացնելի թվացած քայլեր, ներգրավել նոր խաղացողների, կատարել տիտանական աշխատանք: Եվ անել այդ ամենը շատ արագ, անել հիմա, ուղղակի անել:

 

Դաշնակիցներ Հայաստանն ունի, պարզապես նրանց դեռ չի գտել: Կամ դեռ չի մոտեցել: Այսպիսի իրավիճակում դա անհրաժեշտ է անել օրերի ընթացքում և դա հնարավոր է անել օրերի ընթացքում: Լիովին հնարավոր է:

 

 

- Անձամբ ինձ համար՝ ոչ: Ես, անկեղծորեն, չհասկացա, թե բացի որոշ ոչ դրական տեղեկատվություն տալուց, որի մասին վարչապետը շատ բաց և շատ ազնվորեն հայտնեց, ինչպես նաև նախկինում եղած բանակցային կարևորագույն մանրամասներ բացահայտելուց՝ ուղերձի մեսիջն ու առջևում մեզ բոլորիս սպասվող ուղղությունը որոնք են: Գուցե այլք հասկացան: Ես, ցավոք, ոչ:

 

 

- Այդպես չպետք է ստացվի: Կրկնեմ. չպետք է ստացվի: Չ Պ Ե Տ Ք է: Ադրբեջանն այլևս առանձին կողմ չէ: Թուրք-ադրբեջանական երկյակը կարող է առանձին փուլերում ամենատարբեր բաների համաձայնվել կամ չհամաձայնվել: Բայց նրանք միշտ, անկասելիորեն և առանց որևէ այլևայլության ձգտելու են ու համաձայնվելու են միայն մի բանի՝ Հայաստանի լիակատար ոչնչացմանն ու իրենց կողմից կլանմանը: Դա չի կարող անգամ այլևս քննարկվել: Այդպիսի պայմաններում Հայաստանը չի կարող համաձայնվել ոչնչի՝ բացի հաղթանակից: Հաղթանակի հնարավոր է հասնել: Բարձր, անչափ բարձր գնով, անչափ մեծ և անդառնալի կորուստներով, բայց հաղթանակի մենք կարող ենք հասնել: Դրա համար անհրաժեշտ է նախ չհանձնվել քաղաքական-դիվանագիտական ասպարեզում, չգնալ որևէ բանակցության, չհուսահատվել վարչապետի հայտնած կորուստներից և ամեն ինչ, կրկնեմ և ընդգծեմ՝ բառացիորեն ամեն ինչ անել, ոչնչից չխորշել, ոչնչի առջև կանգ չառնել, ոչ մի միջազգային հանգամանքի մասին չմտածել և ամեն գնով ու ամեն ինչ կիրառել թշնամուն կործանիչ հարվածներ հասցնելու համար: Եվ, իհարկե, շատ շտապ դաշնակիցներ փնտրել...