«Մոգական ռեալիզմի» վառ ներկայացուցիչ, ում մահից հետո կոչեցին մարգարեական շնորհով օժտված մեծագույն գրող... Գաբրիել Գարսիա Մարկեսը մահացավ 87 տարեկանում ու աշխարհը թողեց «100 տարվա մենության» մեջ: Հրապարակում ենք նրա հարցազրույցներից մեկը, որը ռուսերենից թարգմանել է «Արմենպրես»-ի խմբագիր, Մարկեսի «Վերհիշելով իմ տխուր պոռնիկներին» վիպակի թարգմանիչ Հովհաննես Այվազյանը:
Գ. Գարսիա Մարկես.– ...Երբեք, ոչ մի դեպքում չեմ մոռանա, որ ես արակատակացի համեստ հեռագրիչի տասնվեց որդիներից մեկն եմ ընդամենը և ուրիշ մեկը չեմ լինի: Վերջին տասնհինգ տարում իմ ուսերին ծանրացավ փառքի բեռը, ինչին ես ամենևին չեմ հետամտել: Այդ օրվանից ինձ համար ամենադժվար գործն իմ անձնական կյանքը պաշտպանելը եղավ: Ինձ, սակայն, հաջողվեց այն պաշտպանել մեծ կորուստների ու սահմանափակումների գնով: Եվ, այնուամենայնիվ, իմ կյանքում կարողացա պահպանել այն, ինչն ինձ համար ամենակարևորն է աշխարհում' իմ երեխաների ու ընկերների սերը:
Ես շատ եմ ճանապարհորդում, և այդ ուղևորությունների հիմնական նպատակը ամենամտերիմ ընկերներիս հետ հանդիպելու ցանկությունն է, որոնք, ի դեպ, այնքան էլ շատ չեն: Այդ հանդիպումները միշտ անմոռաց են, քանզի միայն ընկերներիս շրջապատում եմ զգում, որ ես ես եմ: Համենայն դեպս, ինքս ինձ համարում եմ իմ ընկերների ամենահավատարիմ ընկերը և խորապես համոզված եմ, որ նրանցից ոչ մեկն ինձ այնքան ու ժեղ չի սիրում, ինչպես ես եմ սիրում նրանցից այն մեկին, որին ամենաքիչն եմ սիրում:
– Քո և երկու որդիներիդ հարաբերությունները հրաշալի են: Ո՞րն է գաղտնիքը:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Երեխաներիս հետ իմ հարաբերություններն իսկապես հրաշալի են այն նույն պարզ պատճառով, որի մասին արդեն ասացի, երբ խոսք եղավ ընկերներիս առնչությամբ: Որքան էլ անտրամադիր, զբաղված, ցրված լինեմ, որքան էլ ինքս ինձ հոգնած զգամ, միշտ ժամանակ կգտնեմ երեխաների հետ զբաղվելու, նրանց հետ զրուցելու համար: Միշտ է այդպես եղել' նրանց ծննդյան ժամանակվանից: Հենց երեխաներն սկսեցին ինչ-որ բան հասկանալ, մեր տանն անխախտ կանոն հաստատվեց' բոլոր որոշումներն ընդունել միայն ընդհանուր համաձայնությամբ: Մենք ամեն ինչ որոշում ենք չորսով: Այդպես եմ վարվում ոչ թե սկզբունքի համար և ոչ թե այն պատճառով, որ այդպես ավելի լավ է կամ ավելի վատ: Պարզապես, երբ երեխաները մեծացան, ես այն եզրակացությանն եկա, որ իմ իսկական կոչումը հայր լինելն է: Օգնել կնոջս ' մեծացնելու երկու երեխաներիս, ահա լավագույնը, որ զգացել եմ կյանքում: Ընդհանրապես իմ լավագույն ստեղծագործությունները գրքերս չեն, այլ իմ երեխաները:
– Դու նրանց իրազեկ դարձնո՞ւմ ես քո հիմնախնդիրներին:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Եթե մեծ բարդություններ ունեմ' դրանց մասին խոսում եմ Մերսեդեսի (կնոջ.– Հ.Ա.) և երեխաներիս հետ: Եթե դրանք շատ մեծ են, գուցե, կիսվեմ նաև ընկերներիցս մեկնումեկի հետ: Բայց եթե դրանք չափազանց մեծ են, գերադասում եմ ոչ մեկին չասել: Մասամբ այն պատճառով, որ անհարմար եմ զգում, մասամբ էլ այն պատճառով, որ չեմ ուզում լրացուցիչ հոգսերով ծանրաբեռնել Մերսեդեսին, երեխաներիս կամ ընկերներիցս որևէ մեկին:
Մերսեդեսը համբերատարորեն դիմացավ իմ բազմաթիվ տարօրինակություններին: «Հարյուր տարվա մենություն» վեպն սկսելուց մի քանի ամիս առաջ մեքենա գնեցի: Այնուհետև այն գրավ դրեցի և դրամը տվեցի կնոջս' ենթադրելով, թե դա կբավականացնի գիրքը գրելու մոտավորապես վեց ամսվա ընթացքում: Բայց «Հարյուր տարվա մենությունը» գրելու համար ինձ պետք եղավ մեկուկես տարի: Երբ դրամը վերջացավ, նա ինձ ոչինչ չասաց: Ավելին' ինձ համար մինչև հիմա գաղտնիք է մնում, թե ինչպես է նա կարողացել համոզել մսագործին, որ պարտքով միս տա, հացավաճառին, որ հաց տա և ինչպես է համոզել տանտիրոջը, որ նա ինը ամիս չվերցնի բնակվարձը: Այդ ամենը նա է հոգացել, և ես ոչ մի հոգս չեմ ունեցել:
Եվ երբ գիրքն ավարտեցի, հենց նա մի օրինակը փոստով ուղարկեց «Սուրամերիկանա» հրատարակչություն: Մի անգամ նա խոստովանեց, որ վեպը փոստ տանելիս մտածել է. «Իսկ ինչ կլինի, եթե հանկարծ պարզվի, որ գիրքը չի ստացվել»:
– Խոսենք գրողական արհեստի մասին: Չէի՞ր կարող թվարկել այն մարդկանց անունները, ումից սովորել ես:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Ամենից առաջ պետք է նշեմ տատիս: Տատիս պատմությունների մոգական աշխարհը գերում էր ինձ, ես դրանց մեջ խորանում էի հիմնովին, ես ապրում էի այդ աշխարհում: Բայց գիշերն այն ինձ խորը սարսափ էր ներշնչում: Նույնիսկ հիմա, երբ հարկ է լինում գիշերել աշխարհի մյուս մասի որևէ հյուրանոցում, երբեմն կեսգիշերին արթնանում եմ սարսափից' ինքս ինձ մենակ զգալով մթության մեջ: Իսկ պապս, ընդհակառակը, ինձ համար բացարձակ հանգստության մարմնացում էր' տատիս աշխարհի երերունությանն ամենևին չենթարկվող: Միայն նա էր ի վիճակի ցրել իմ վախը, և միայն նրա կողքին էի ինքս ինձ պինդ զգում, հողի վրա երկու ոտքով կանգնած: Հիմա եմ մտածում, թե տարօրինակ է, որ ցանկանալով ամեն ինչով նմանվել պապիս (լինել քաջ, վստահ ուժերիս վրա, սթափ հայացք գցել շրջապատին), ես, այնուամենայնիվ, չկարողացա հաղթահարել տատիս պատմությունների աշխարհի պատուհանից ներս նայելու գայթակղությունը:
Ամենաաներևակայելի բաներն անվրդով տոնով պատմելու այնպիսի հրաշալի ունակություն ուներ տատս, որ թվում էր, թե ամեն ինչ տեսել է սեփական աչքերով: Ես խորապես համոզված եմ, որ հենց այդ անվրդովությունն ու կերպարների հարստությունն էին նրա պատմություններին այդպիսի ճշմարտանմանություն հաղորդում: «Հարյուր տարվա մենությունն» ստեղծելիս օգտագործել եմ տատիս մեթոդը:
– Այդ նա՞ է ազդել գրող դառնալու քո որոշման վրա:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Ոչ: Ոչ թե նա, այլ Կաֆկան, որն իր պատմությունները գերմաներեն պատմում է նույն ոճով, ինչ տատս: Տասնյոթ տարեկան հասակում կարդացի «Կերպափոխությունը» և հասկացա, որ գրող կլինեմ: Երբ իմացա, որ Գրեգոր Զամզան մի անգամ առավոտյան արթնացավ իր անկողնում հսկայական միջատ դարձած, ինքս ինձ ասացի. «Երբեք չէի մտածի, որ կարելի է այդպես գրել: Իսկ քանի որ դա այդպես է, ապա գրելը հետաքրքիր է»:
– Իսկ ինչո՞վ գրավեց քեզ այդ զբաղմունքը: Ամենաաներևակայելի իրավիճակներ հորինելու անսահմանափակ հնարավորությունո՞վ:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Անսպասելիորեն հայտնագործեցի, որ գրականության մեջ գոյություն ունեն այլ հնարավորություններ' դասագրքերում մեզ հրամցվող նեղ ու զուտ ռացիոնալիստական հնարավորություններից բացի: Սակայն շուտով համոզվեցի, որ չի կարելի հայտնագործել և հորինել ինչ ասես, քանի որ դա հղի է սուտը գրելու վտանգով, իսկ սուտը գրականության մեջ նույնիսկ ավելի է վտանգավոր, քան կյանքում: Ստեղծագործության ընձեռած թվացյալ ազատության ներսում գործում են ուրույն խիստ օրենքներ: Կարելի է դեն նետել ռացիոնալիզմի թզենու տերևը, բայց անթույլատրելի է ընկղմվել քաոսի մեջ: Անթույլատրելի է իրեն հանձնել մինչև վերջ իռացիոնալիզմի իշխանությանը:
– Այսինքն' ֆանտազիայի իշխանությա՞նը:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Հենց այդպես' անսահմանափակ երևակայությունը:
– Դու այն չես ընդունում: Ինչո՞ւ:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Որովհետև գտնում եմ, որ երևակայությունն ընդամենը իրականությունը վերափոխելու միջոց է: Իսկ որպես ստեղծագործության աղբյուր միշտ ծառայում է ինքը' իրականությունը: Անսահմանափակ երևակայությունը կամ իրականության վրա չհենվող զուտ մտահղացումը ամենազզվելի բանն է աշխարհում: Երևակայության և ֆանտազիայի միջև այնպի& shy;սի տարբերություն կա, ինչպիսին' մարդու և խոսող տիկնիկի միջև:
– Կաֆկայից բացի ուրիշ ո՞ր գրողներն են քեզ օգտակար եղել գրողական վարպետության տեսանկյունից:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Հեմինգուեյը:
– Սակայն դու նրան մեծ վիպագիր չես համարում:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Նրան մեծ վիպագիր չեմ համարում, բայց նա կարճ պատմվածքի անգերազանցելի վարպետ է: Կամ վերցնենք, օրինակ, նրա խորհուրդը, թե պատմվածքը, այսբերգի նման, պետք է հենվի իր այն մասի վրա, որը չի երևում, այսինքն' վերլուծության վրա, մտորումների վրա, շարադրանքին անմիջականորեն չմասնակցող հավաքված նյութի վրա: Այո, Հեմինգուեյից սովորելու բան կա:
– Գրինն էլ է քեզ ինչ-որ բան սովորեցրել:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Նա լավագույն գրողներից մեկն է, և ես նրան շատ եմ կարդացել դեռ դպրոցական նստարանից: Նա ինձ սովորեցրեց հասկանալ արևադարձային գոտիների գաղտնիքները: Գրականության մեջ իրականությունը պետք է լինի ոչ թե լուսանկարչական, այլ սինթետիկ, և գրողական վարպետության գաղտնիքներից մեկը այդ սինթեզի համար էական տարրեր գտնելու կարողո ւթյունն է: Գրեհեմ Գրինը գերազանց է տիրապետում շարադրելու բոլոր գաղտնիքներին, և ես շատ բան եմ սովորել նրանից: Նրա ոճաձևերի ազդեցությունը առանձնապես նկատելի է «Չարաբաստիկ ժամ» վեպում:
Գրեհեմ Գրինից բացի չգիտեմ ոչ մի գրողի, որի մասին միայն իր գրքերի հիման վրա կազմած կարծիքս այդքան համապատասխաներ նրա իրական կերպարին:
– Իսկ ո՞ր հեղինակներին ես մշտապես վերընթերցում:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Քոնրադին, Սենտ-Էքզյուպերիին:
– Ինչո՞ւ հենց Քոնրադին և Սենտ-Էքզյուպերիին:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Իսկ ինչո՞ւ են ընդհանրապես վերընթերցում այս կան այն հեղինակին: Միայն մեկ պատճառով. որովհետև նա շատ է դուր գալիս: Եթե լուրջ խոսենք, ապա թե՛ Քոնրադի, թե՛ Սենտ-Էքզյուպերիի մեջ ինձ դուր է գալիս նրանց հատուկ եղանակը իրականությունն այնպես դիտելու, որ դա բանաստեղծական է երևում նույնիսկ այն դեպքում, երբ կարող էր գռեհիկ թվալ:
– Իսկ Տոլստո՞յը:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Նրա ազդեցությունն ինձ վրա չեմ զգացել, բայց շարունակում եմ համարել, որ երբևէ գրված վեպերից լավագույնը «Պատերազմ և խաղաղությունն» է:
– Տարօրինակ է, որ քննադատներից ոչ մեկը քո ստեղծագործության մեջ երբեք չի հայտնաբերել քո թվարկած հեղինակների ազդեցությունը:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Բանն այն է, որ ես երբեք չեմ ձգտում ինչ-որ մեկին նման լինել: Ես ձգտում եմ խուսափել հենց այն գրողների ազդեցությունից, որոնք ինձ հատկապես են դուր գալիս:
– Քո ստեղծած գրքերից ո՞րն է քեզ թվում ամենանշանակալին:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Եթե խոսենք գրական արժանիքների մասին, ապա իմ գրքերից ամենանշանակալին, որը կարող է ինձ փրկել մոռացությունից, «Պատրիարքի աշունն» է:
– Մի անգամ ասել ես, որ այդ վեպը գրելիս երջանիկ ես եղել, ինչպես երբեք: Ինչո՞վ է դա բացատրվում:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Բանն այն է, որ «Պատրիարքի աշունը» այն գիրքն է, որը միշտ եմ ուզեցել գրել և որում, ի դեպ, ես առավելագույնս եմ խոստովանվել:
– Այդ խոստովանությունը, բնականաբար, խորը թաքնված է ստեղծագործության կառուցվածքի մեջ:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Բնականաբար:
– Դա մի գիրք է, որն առանձնապես երկար ժամանակ ես գրել:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Ամբողջ տասնյոթ տարի: Ես հրաժարվեցի երկու տարբերակից՝ մինչև կանգ կառնեի այն մեկի վրա, որն ինձ բավարարեց:
– Եվ այսպես, դա քո լավագույն ստեղծագործությո՞ւնն է:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Մինչև «Հայտարարված մահվան խրոնիկան» գրելը կարծում էի, թե իմ լավագույն վեպը «Գնդապետին ոչ ոք չի գրում» վեպն է: Ես այն փոփոխել եմ ինն անգամ, և ինձ թվում էր, թե դա իմ ստեղծագործություններից ամենակատարյալն է:
– Եվ, այնուամենայնիվ, համարում ես, որ «Հայտարարված մահվան խրոնիկան» գերազանցե՞ց դրան:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Այո:
– Ի՞նչ իմաստով:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Կարծում եմ, որ «Հայտարարված մահվան խրոնիկայում» ես հասել եմ իմ մտահղացման առավել ամբողջական իրականացման, ինչը նախկինում երբեք չեմ կարողացել անել: Նախորդ գրքերում թեման ինքը այնքան է իր հետևից տարել ինձ, որ հերոսները սկսել են ապրել ինքնուրույն կյանքով և անել այն ամենը, ինչ կփչի իրենց խելքին:
– Մինչև հերթական վեպն սկսելը գիտե՞ս, արդյոք, թե ինչ տեղի կունենա յուրաքանչյուր քո հերոսի հետ:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Միայն ամենաընդհանուր գծերով: Գիրքը գրելու ընթացքում ամենաաներևակայելի բաներ են տեղի ունենում: Գնդապետ Աուրելիանո Բուենդիայի մասին առաջին միտքս հետևյալն էր. ինքս ինձ պատկերացրի մեր քաղաքացիական պատերազմների հերոսին, որը մահանում է ծառի տակ միզելու պահին:
– Մերսեդեսն ինձ ասել է, որ դու ծանր էիր տանում գնդապետի մահը:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Այո: Ես գիտեի, որ մի անգամ ստիպված կլինեմ սպանել նրան: Գնդապետը շատ էր ծերացել, բայց դեռ շարունակում էր ստեղծել իր ոսկե ձկնիկներին: Եվ մի երեկո մտածեցի. «Դե, հիմա նրա վերջն եկել է: Ես ստիպված կլինեմ նրան սպանել...»: Գլուխը մինչև վերջ գրելով' բարձրացա երկրորդ հարկ' Մերսեդեսի մոտ: Երբ բարձրանում էի աստիճաններով' դողում էի: Իմ դեմքից կինս ամեն ինչ հասկացավ: «Գնդապետը մահացավ»,– ասաց նա: Ես փռվեցի անկողնու վրա և երկու ժամ լաց էի լինում:
– Հետաքրքիր է, որ «Հարյուր տարվա մենությունը» երբեք չես հիշատակում քո լավագույն ստեղծագործությունների շարքում: Այնինչ շատ քննադատներ քո ստեղծագործության գագաթնակետ են համարում հենց այդ վեպը: Դու իսկապե՞ս այդքան չես սիրում «Հարյուր տարվա մենությունը»:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Այո: Նույնիսկ բանն այնտեղ հասավ, որ պատրաստ էի ֆիզիկապես ոչնչացնել այդ վեպը: Դրա ի հայտ գալուց հետո ամեն ինչ ինձ համար բոլորովին այլ տեսք ստացավ:
– Ինչո՞ւ:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Որովհետև փառքը գրեթե միշտ աղավաղում է իրականության զգացումը: Եվ, ավելացրած դրան, փառքը մշտական սպառնալիք է անձնական կյանքի համար:
– Գուցե հաջողությունը, որ քեզ բերել է այդ վեպը, խանգարում է մնացած ստեղծագործություններդ գնահատելո՞ւն:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Այդպես չէ: Ինչպես քեզ արդեն ասել եմ, «Պատրիարքի աշունը» գրական տեսանկյունից առավել նշանակալից ստեղծագործություն է: Բայց «Պատրիարքի աշունում» պատմվում է մենության մասին, որն իր հետ բերում է իշխանությունը, և ոչ թե առօրյա կյանքի մենության մասին, իսկ «Հարյուր տարվա մենությունը» վերաբերում է մի մարդու կյանքին: Բացի այդ, այս վեպÕ ¨ գրված է եղել պարզապես իրադարձությունները հետևողականորեն շարադրելու ձևով և, ես կասեի, որոշ չափով մակերեսային ոճով:
...Ընդհանրապես յուրաքանչյուր գրող միայն մի գիրք է գրում' չնայած այն լույս է տեսնում բազմաթիվ հատորներով և տարբեր անվանումներով: Դա վերաբերում է և՛ Բալզակին, և՛ Քոնրադին, և՛ Մելվիլին, և՛ Կաֆկային, և՛, բնականաբար, Ֆոլկներին: Գրքերից մեկը հաճախ այնքան է առանձնանում մյուսների ֆոնին, որ հեղինակը մեզ հայտնի է լինում որպես ընդամենը մեկ գրքի' իր հիմնական ստեղծագործության, հեղինակ:
– Բայց եթե յուրաքանչյուր գրող ամբողջ կյանքում միայն մեկ գիրք է գրում, ապա ո՞րն է քո այդ մեկը: Գուցե Մակոնդոյի՞ մասին գիրքը:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Դու, ախր, գիտես, որ այդպես չէ: Միայն իմ երկու վեպերում («Թափված տերևներ» և «Հարյուր տարվա մենություն»), ինչպես նաև «Մայր Գրանդեի թաղումը» ժողովածուից մի քանի պատմվածքներում է գործողությունը տեղի ունենում Մակոնդոյում:
– Սակայն եթե դա Մակոնդոյի մասին գիրքը չէ, ապա ո՞րն է այն միակ գիրքը, որը գրել ես:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Մենության մասին գիրքը: Եթե հիշում ես, «Թափված տերևներ» վեպի գլխավոր հերոսը մի մարդ է, որն ապրում և մահանում է բացարձակապես միայնակ: Այդպես մենակ է նաև գնդապետը «Գնդապետին ոչ ոք չի գրում» վեպից: Նա ունի միայն կին և մի աքաղաղ և յուրաքանչյուր ուրբաթ նա սպասում է թոշակին, որն այդպես էլ երբեք չի գալու: Մենությունից տառապում է նաև «Թափված տերևների» ալքալդը:
–...Աուրելիանո Բուենդիայի և պատրիարքի նման:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Միանգամայն ճիշտ է: Մենությունը «Պատրիարքի աշնան» և, իհարկե, «Հարյուր տարվա մենության» հիմնական թեման է:
– Ո՞րն է Բուենդիաների ընտանիքի մենության պատճառը:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Կարծում եմ' սիրո պակասը: Իմ գրքում ասվում է, որ խոզի պոչիկով Աուրելիանոն միակ Բուենդիան էր, որին հարյուր տարվա ընթացքում հղացել էին սիրո մթնոլորտում: Բուենդիաներն անկարող են սիրել. դա է նրանց մենության, նրանց դժբախտության գաղտնիքը: Մենության զգացումն ինձ համար տրամագծորեն հակառակ է համերաշխության զգացմանը:
– Մի անգամ դու ասացիր, որ իշխանության մենությունը նման է գրողի մենությանը: Քեզ չի՞ թվում, որ փառքը և հայտնի լինելու հանգամանքը քո մեջ արթնացրել են քո պատրիարքի հոգեբանության խորքային ըմբռնումը:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Ես երբեք չեմ հավասարեցրել իշխանության մենությունը գրողի մենությանը: Ես, իրոք, ասել եմ, որ փառքի մենությունը նման է իշխանության մենությանը: Եվ շարունակում եմ համարել, որ ավելի մեծ մենության մատնող ուրիշ զբաղմունք չկա, քան գրողի աշխատանքն է: Չէ՞ որ երբ նստում ես գրելու, ոչ ոք ի զորու չէ քեզ օգնել: Ավելին, ոչ ոք ի զորու չէ նույնիսկ հասկանալ, թե ինչ ես պատրաստվում անել: Այստեղ դու մենակ ես, բացարձակ մենակ՝ մաքուր թղթի առջև:
Ոչ մի կասկած չի կարող լինել. իշխանությունը պահպանելու ձգտումը և փառքից պաշտպանվելու ձգտումը վերջին հաշվով նման են իրար: Ինչպես իշխանությանը, այնպես էլ փառքին հատուկ են շփման բացարձակությունը, մարդու մեկուսացումը ընթացիկ և հարափոփոխ իրականությունից: Այդ վտանգի գիտակցությունը, որը չէի էլ ունենա, եթե փառքի արժանացած չլինեի, ինձ շատ բանով օգնեց պատրիարք « կերպարը կերտելիս:
– Անխուսափելիորեն հարց է առաջանում. ինչո՞ւ ես առանձնահատուկ հետաքրքրություն ցուցաբերում այդ թեմայի նկատմամբ:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Միշտ ենթադրել եմ, որ իշխանությունը մարդկային հնարավորությունների առավել լրիվ բացահայտման ուղի է բաց անում և այդ պատճառով բացահայտում է մարդուն իր ողջ վեհությամբ և իր ողջ ոչնչությամբ: Դա թեմա է, որն անխուսափելիորեն պետք է գրավի գրողի ուշադրությունը:
– Իրականության այն մեկնաբանությունը, որը հանդիպում է քո ստեղծագործություններում, ամենից առաջ «Հարյուր տարվա մենություն» և «Պատրիարքի աշունը» վեպերում, մոգական ռեալիզմ է անվանվել: Կարծում եմ, որ եվրոպացի ընթերցողների համար դժվար չէ նկատել այն երևույթների մոգականությունը, որոնց մասին պատմում են քո գրքերը, բայց նրանք հաճախ չեն հասկանում դրանք ծնող իրականությունը:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Այո, այդպես է, քանզի ռացիոնալիզմը նրանցից շատերին խանգարում է տեսնել, որ իրականությունը բաղկացած է ոչ միայն լոլիկի կամ ձվի գներից: Լատինական Ամերիկայի առօրյա կյանքը համոզիչ վկայում է, որ իրականությունը լի է ամենատարբեր հրաշքներով:
«Մայր-Գրանդեի թաղումը» ժողովածուում ես նկարագրում եմ Հռոմի պապի արտասովոր ճանապարհորդությունը դեպի կոլումբիական գյուղ: Հիշում եմ, որ պապին ընդունող երկրի նախագահին պատկերել եմ ճաղատ ու հաստլիկ' ձգտելով, որ նա հնարավորին չափ քիչ նման լինի այն ժամանակվա մեր նախագահին (սա նիհար և բարձրահասակ էր): Այդ գրքի լույս աշխարհ գալուց տասնմեկ տարի անց Հռոմի պապն իսկապես այցով ժամանեց Կոլումբիա: Նախագահը, որն ընդունում էր նրան, իմ պատմվածքի հերոսի նման ճաղատ ու հաստլիկ էր:
Գյուղացի մարդկանց գիտեմ, որոնք «Հարյուր տարվա մենությունը» կարդացել են չափազանց ուշադիր և մեծ հաճույքով, սակայն ընթերցելիս նվազագույն իսկ զարմանք չեն ապրել: Իմ վեպից նրանք ոչ մի այնպիսի բան չէին իմացել, որը տեսած կամ լսած չլինեին իրենց կյանքում:
– Այսպիսով, կարելի է ասել, որ քեզ վրա ամենաուժեղ ազդեցությունը գործել է Կարիբյան տարածաշրջանի աշխարհը' անհամեմատելի քո կարդացածով պայմանավորվածի հետ: Դա մի աշխարհ է, որտեղ դու ապրում ես, և որի անունից խոսում ես: Ինչպե՞ս է այն արտացոլվել քո գրքերում:
Գ. Գարսիա Մարկես.– Կարծում եմ, որ Կարիբյան ծովի երկրների աշխարհն ինձ սովորեցրել է այլ կերպ նայել իրերին: Ուզում եմ ասել, որ նա ինձ սովորեցրել է հրաշալիի տարրերն ընդունել որպես մեր առօրյա կյանքի բաղադրամաս: Կարիբյան ավազանի աշխարհը միանգամայն արտասովոր աշխարհ է, և ես կարծում եմ, որ մոգական գրականության առաջին ստեղծագործությունը «Քրիստափոր Կոլումբոսի օրագիրն» է' ֆանտաստիկ բույսերի և հեքիաթային երկրների նկարագրությունը:
